جلوه هایی از جامعه مهدوی در مراسم زیارت اربعین

نویسنده

چکیده


در روایات متعدد برای دوران ظهور و حکومت جهانی امام مهدی/ ویژگی‌های منحصر به فرد و خاصی بیان شده است که وعده الهی و زندگی آرمانی و الهی بشر در آن تحقق خواهد یافت. در مراسم زیارت اربعین سیدالشهداء7 که در این سال‌ها با شکوهی وصف‌ناپذیر در حال برگزاری است، برخی از ویژگی‌های آن جامعه آرمانی جلوه‌گر است؛ ویژگی‌هایی همانند عدم دلبستگی به مسائل مادی، تقویت روح استغنا و بى‏نیازى در انسان‏ها، یاری رساندن به یکدیگر بدون چشم‌داشت، گسترش مهربانی و همدلی و از بین رفتن دشمنی و کدورت، و اهتمام و توجه به نماز و ادای تکالیف.
کلیدواژه‌ها: جامعه مهدوی، زیارت اربعین، استغنا، مهربانی، نماز.



مقدمه
عصر ظهور امام مهدی/ پس از قیام جهانی‌اش، از درخشان‌ترین و زیباترین دوران‌ها از آغاز آفرینش برای جهان و انسان است. می‌توان عصر ظهور و جامعه مهدوی را «عصر حاکمیت نور و دانش و عدالت» به مفهوم واقعی آن نام گذارد. از انبوه روایات رسیده، این واقعیت فهمیده می‌شود که در پرتو قیام و حکومت عادلانه امام، دگرگونی عظیم و تغییر ژرف و گسترده‌ای در سراسر گیتی رخ می‌دهد و چهره و محتوای زندگی در همه میدان‌ها و جلوه‌ها به صورت شکوهمندی تغییر می‌یابد.
بیستم صفر سال 61 قمری، مصادف با چهلمین روز شهادت حضرت ابا‌عبدالله الحسین7 اربعین حسینی است. مسئله اربعین امام حسین7 یکی از شعائر مختص به شیعه است که در هیچ مکتب و ملتی نظیر ندارد. نقش امام حسین7 در زنده نگه داشتن دین اسلام، کاملاً ویژه و منحصر به فرد است. لذا برگزاری مراسم اربعین برای تکریم ویژه از ایشان، به منظور پاسداشت فداکاری‌ها و اقدامات بی‌نظیر آن حضرت در حفظ اسلام راستین و معنویت در جامعه است.
یادآوری اربعین و شهادت امام حسین7، خونی تازه در رگ‌های شیعیان به جریان می‌اندازد و همگان را به قیام در راه خدا و عدالت‌خواهی و فرهنگ شهادت در این راه دعوت می‌کند. ازاین‌رو مسئله اربعین و اقامه عزا برای امام حسین7 در این روز، موجب احیای خاطره غم‌بار عاشورا و تداوم شور عاشورایی در همه اعصار است. این مراسم و اجتماع که در این سال‌ها با عظمتی وصف‌ناشدنی در حال برگزاری است، ویژگی‌های ممتاز و قابل توجهی دارد که در دیگر مناسبت‌ها کمتر به چشم می‌خورد؛ ویژگی‌هایی که می‌توانند جلوه‌ای از خصوصیات جامعه در عصر ظهور حضرت ولی عصر/ و زندگی در آن دوران باشد. باید تلاش کنیم که این جلوه‌های زیبا از زندگی دینی و معنوی گسترش یابد و از آفات و آسیب‌ها در امان بماند تا بستر و زمینه‌ای شود برای آماده‌سازی جهان و شکل‌گیری حکومت و جامعه مهدوی.
جامعه مهدوی و مراسم زیارت اربعین هر کدام ویژگی‌های متعدد و خاصی دارند؛ اما با تتبع صورت‌گرفته کتاب یا مقاله مستقلی که به صورت مقایسه‌ای به بیان این ویژگی‌ها پرداخته باشد، یافت نشد. لذا در اینجا فقط به نمونه‌هایی از ویژگی‌های مذکور در روایات از جامعه مهدوی و تجلی آنها در مراسم پرشور زیارت اربعین اشاره می‌شود.
عدم دلبستگی انسان به مسائل مادی
یکی از ویژگی‏های روزگار حضرت مهدی/ این است که حرص و طمع از میان می‏رود و روح بی‏نیازی در انسان‏ها پدیدار می‏شود. رسول خدا9 می‏فرماید:
إذا خرج المهدی/ ألقى الله الغنى فی قلوب العباد حتى یقول المهدی: من یرید المال؟ و لا یأتیه أحد» (ابن طاووس، 1416ق، ص 150).
زمانی‏که حضرت مهدی/ قیام کند، خداوند، غنا و بی‏نیازی را در دل بندگانش می‏نهد؛ به گونه‏ای که حضرت مهدی اعلام می‏کند: «هرکس به مال و ثروت نیاز دارد، بیاید». ولی کسی برای آن پیشقدم نمی‏شود.
آن حضرت در روایتی دیگر می‏فرماید:
أبشّرکم بالمهدی، یبعث فی أمّتی... و یملأ الله قلوب أمّة محمّد غنی، فلا یحتاج أحد إلی أحد، فینادی مناد: من له فی المال حاجة؟ قال: فیقوم رجل، فیقول: أنا،... (اربلی، 1381ق، ج2، ص483؛ مجلسی، 1403ق، ج51، ص92).
شما را به مهدی/ بشارت می‏دهم که به سوی مردم برانگیخته می‏گردد... خداوند دل‏های امت محمد9 را سرشار از بی‏نیازی می‏کند؛ به گونه‏ای که منادی ندا می‏دهد: «چه کسی به نیاز مالی دارد؟ [بیاید تا نیازش رفع شود]». ولی جز یک نفر کسی نمی‏آید... .
در این روایات موضوع غنای در قلب مطرح شده است؛ یعنی روح استغنا در مردم به وجود می‌آید و قلب‏های آنان پر از حس بی‏نیازی می‌شود. البته در آن دوران مردم از نظر مالی نیز غنی و بی‌نیاز خواهند بود، اما داشتن روحیه استغنا لازمه غنی بودن نیست؛ بلکه ممکن است انسان فقیر باشد، ولی در عین حال روحی بی‏نیاز داشته باشد.
این حالت ستودنی و داشتن روحیه استغنا در مراسم اربعین، به ویژه در میان مردم عراق که میزبان زائران هستند، به وفور مشاهده می‌شود. بسیاری از خانواده‌هایی که با کمترین امکانات زندگی می‌کنند و شاید در دیگر ایام سال برای مایحتاج اولیه زندگی خود هم نیازمند باشند، در این ایام با مناعت طبع و بزرگواری، تمام امکانات و سرمایه مادی زندگی خود را با افتخار و بدون هیچ چشم‌داشتی در اختیار زائران قرار می‌دهند و بدون هیچ دغدغه‌ای برای آینده، با توکل به خداوند، با تمام وجود از میهمانان سیدالشهدا7 پذیرایی می‌کنند.
در واقع اربعین تمرین ورزیده شدن و آمادگی دل کندن از کسب و کار و زندگی برای رسیدن به اهدافی عالی و الهی است؛ به عبارت دیگر اربعین، احیاگر فرهنگ ناب دینی در ایثار، نوع‌دوستی، سخاوت و احسان است. در دنیای مدرنی که همه چیز بر اساس سود و زیان مادی سنجیده می‌شود و هیچ کاری بدون دریافت مزد مادی آن انجام نمی‌شود، ناگهان زیارت اربعین حسینی، انقلابی در طرز تفکر بشر ایجاد می‌کند و حساب‌های ماده‌پرستان را به هم می‌ریزد. هر کس هر آنچه دارد در طبق اخلاص می‌گذارد و با خواهش و تمنا و سوز و اشتیاق، دیگران را به استفاده از آنها دعوت می‌کند و در این ایثار و احسان، خود را نمی‌بیند. بلکه هرچه هست حسین است و عشق حسین7.
این فرهنگ، همان است که در عصر ظهور حضرت ولی عصر/ حاکم خواهد شد و مردم بدون هیچ چشم‌داشتی، همه دارایی‌های خود را با نیازمندان و محتاجان شریک خواهند شد و حکومت جهانی مهدوی نیز همه امکانات را برای رفع نیازهای مادی و معنوی بشر بسیج خواهد کرد.
گسترش صلح و مهربانی
از ویژگی‌های جامعه مهدوی، پاک شدن کینه‌ها از دل مردمان و گسترش صلح جهانی است؛ یعنی مدینه فاضله‌ای که قرن‌ها انسان منتظر آن بوده است، در این عصر تحقق می‌پذیرد. پس از قیام امام مهدی/ و برقراری حکومت، رفاقت و دوستی و صمیمیت تا حدی در جامعه فراگیر می‌شود که مردم در برآوردن نیازهای همدیگر از اموال خود چشم‌پوشی می‌کنند. این آرمان همه ائمه: بوده است. پیامبر اکرم9 پس از ورود به مدینه، اولین اقدامی که در راه بسط و استقرار حکومتش انجام داد، ایجاد پیمان اخوت میان مردم مدینه و پیمان مسالمت‌آمیز با پیروان دیگر ادیان بود. امام مهدی/ نیز با تأسی از سیره جدش، این رابطه را در تمام جهان برقرار خواهد کرد. امام علی7 می‏فرماید:
إذا قام قائمنا . . . لذهبت الشحناء من قلوب العباد (شیخ صدوق،1362ش، ج2، ص262؛ مجلسی، 1404ق، ج5، ص270).
هنگامی که قائم ما قیام کند...، کینه‏های بندگان نسبت به یکدیگر از دل‏هایشان زدوده می‌شود.
راهپیمایی عظیم اربعین، نمایشی از زمان ظهور مهدی موعود/ است؛ چراکه بر اساس روایت‌های متعدد موجود، در زمان ظهور، همه ابنای بشر با هم مهربان و همدل می‌شوند و به یکدیگر یاری می‌رسانند و دشمنی و کدورتی باقی نخواهد ماند. همین همدلی و صمیمیت بین زائران اربعین و در میزبانی مردم عراق به خوبی دیده می‌شود. در مراسم اربعین زائران از کشورهای مختلف با آداب و رسوم و فرهنگ‌های متفاوت به حرمت خون سیدالشهدا7 با عزت و افتخار در خانه‌های مردم شهرهای مختلف عراق به گرمی پذیرایی می‌شوند و صرف نظر از تفاوت زبانی، چنان همدلانه به هم محبت می‌کنند که گویی قرن‌هاست عشق خانوادگی میان آنان برقرار است. در این مراسم باشکوه، دل‌های همه زوار امام حسین7 به نوعی به هم گره خورده و هر کس به فکر خدمت به دیگری است و مهربانی و عطوفت بین راهپیمایان به اوج خود می‌رسد.
مردمی که در مقطعی از تاریخ در جنگ روبه‌روی هم قرار گرفته بودند، وقتی پای سیدالشهدا7 و امام عصر/ به میان می‌آید، همه چیز را فراموش می‌کنند، دل‌های آنان به یکدیگر گره می‌خورد و هر کس به فکر خدمت به دیگری است و مهربانی و عطوفت بین راهپیمایان به اوج خود می‌رسد. گشاده‌دستی، برادری، ایثار و تحمل دشواری در میان زوار و میزبانان آنها تصاویر جذابی را در این مراسم بر جای می‌گذارد؛ جلوه‌هایی از عطوفت و مهربانی که نمونه آن را میان مردمان یک شهر یا روستا و حتی یک قبیله نمی‌توان دید.
اهتمام و توجه به نماز
در عصر ظهور حضرت مهدی/ استقبال مردم از نماز جماعت چنان چشمگیر خواهد شد که مساجد کنونی و حتی مساجدی که در آینده ساخته می‌شود، برطرف‌کننده نیاز آنها نخواهد بود؛ به گونه‌ای که در بعضی موارد به علت هجوم مردم برای ادای نماز جماعت، در یک مسجد دوازده بار نماز خوانده می‌شود (ر.ک: مجلسی، 1404ق، ب، ج52، ص375).
همچنین در بعضی از روایات اسلامی، آیه 42 سوره حج به حضرت مهدی/ و یارانش، یا آل محمد9 به طور عموم تفسیر شده است؛ چنان‌که از حدیثی از امام باقر7 می‏خوانیم: «این آیه تا آخر از آن آل محمد و مهدی و یاران اوست» (فیض کاشانی، 1415ق، ج3، ص382).
یکی دیگر از جلوه‌های زیبای جامعه مهدوی در مراسم زیارت اربعین، همین اهتمام مؤمنین و زائران سیدالشهدا7 به مسئله نماز است؛ به گونه‌ای که در ایام راهپیمایی و زیارت اربعین در طول مسیر و در حرم ائمه:، نمازهای جماعت به صورت باشکوهی برپا می‌گردد و مردم به برپایی نماز و ارتباط با معبود خود توجه و اهتمامی ویژه دارند.
اینها تنها نمونه‌هایی کوچک از شاخصه‌ها و ویژگی‌های آرمانی و الهی زندگی انسان در دوران حکومت امام مهدی/ است که در مراسم زیارت اربعین سیدالشهدا7 جلوه‌گر شده است که همه شیعیان ضمن تلاش برای حفظ این دست‌آوردهای عظیم، باید بکوشند که از آسیب‌های احتمالی آن پیشگیری کنند و از همه ظرفیت های اربعین برای معرفی شیعه و جامعه آرمانی مهدوی بهره ببرند و اشتیاق به ظهور حضرت ولی عصر/ و تشکیل حکومت عدل جهانی آن حضرت را در دل‌ها افزایش دهند.
فهرست منابع
٭ قرآن کریم.
ابن طاووس، علی بن موسی (1416ق). التشریف بالمنن فی التعریف بالفتن، اصفهان، مؤسسه صاحب الأمر.
اربلی، علی بن عیسی (1381ق). کشف الغمة فی معرفة الأئمة، تصحیح سیدهاشم رسولی محلاتی، تبریز، بنی‌هاشمی.
شیخ صدوق، محمد بن علی (1362ش). الخصال، تصحیح علی‌اکبر غفاری، قم، انتشارات جامعه مدرسین.
فیض کاشانی، محمد بن شاه مرتضی (1415ق). تفسیر الصافی، تصحیح حسین اعلمی، تهران، مکتبة الصدر.
مجلسی، محمدباقر (1403ق، ب)، بحار الانوار، تصحیح: جمعی از محققان، بیروت، دار إحیاء التراث العربی.
--------------- (1404ق، الف). مرآة العقول فی شرح أخبار آل الرسول، تصحیح: سیدهاشم رسولی محلاتی، تهران، دار الکتب الإسلامیة.