نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسنده
چکیده
زیارتگاه کاظمین8 در عراق
در این زیارتگاه دو صندوق وجود دارد: یکی بر قبر امام موسی بن جعفر8 و دیگری روی قبر امام جواد7 که به فرمان شاه اسماعیل صفوی در سال 926 قمری ساخته شدهاند و همچنانکه بر صندوق قبر امام کاظم7 حک شده، این کار با بازسازی حرم کاظمین، مصادف با 1519 میلادی، همزمان بوده است. این دو صندوق، بزرگ و به یک شکل و اندازهاند و سطحی از چوب مرغوب و محکم دارند. طول هر کدام سه متر و نیم و عرض هر یک حدود دو متر و بلندیشان نیز دو متر است.
هر صندوق از چهار تخته بزرگ و هشت تخته کوچک متصل به اطراف تختههای بزرگ تشکیل شده است؛ یعنی در هر یک از جهات چهارگانه صندوق، سه تخته به کار رفته است: یک تخته بزرگ در وسط و در هر طرف آن دو تخته کوچک؛ بالای آن نیز کتیبهای زیبا مزین به نقوش و نوشتهها دیده میشود.
هر یک از این تختههای بزرگ و کوچک، خود از تعداد زیادی قطعات کوچکتر، با شکلهای مختلف و متنوع هندسی، که به طور منظم و منسجم در کنار هم چیده و به هم متصل شده و تختهای صاف و مقاوم را شکل داده، به وجود آمده است و چهار طرف آن را قابی زینتکاری شده، که به کتیبهها متصل است، در بر گرفته است. هر قطعه از این قطعاتِ به اندازه و کوچک، با نقشهای هندسی و گل و بوته و شکلهای دیگر، با کندهکاری و قلمزنی و رنگآمیزی و دیگر شیوههای هنری، که خاص هنرمندان مبدع و مبتکر است، زیباسازی شده است. میتوان گفت که تزئینات هر تخته تا اندازهای با لوح دیگر تفاوت دارد و هنر اعمال شده بر این تختهچوبها همان خاتمکاری است که از دقیقترین و چشمگیرترین هنرها به شمار میرود.
برای تزئین و خاتمکاری قطعات این دو صندوق، از چوب آبنوس و عناب و لیمو و ساج و عاج فیل و استخوان شتر و اسب و انواع صدفها و فلزاتی چون برنز و طلا و نقره و روغنهای رنگی براق و روغن صندلوس و مواد روغنی دیگر و مانند آن، که از جهت زیبایی و دقت و دلانگیزی قابل توصیف نیست، استفاده شده و بر بعضی تختهها نوشتههایی به خط نسخ، به صورت ترکیبی و درهم، با حروف خوانا و خوشنما به چشم میخورد و بعضی کلمات نیز برای زیبایی به خط کوفی بر تختهها نقش زده شده است.
صندوق قبر امام کاظم7
اینک به نوشتههای روی صندوق قبر امام موسای کاظم7 میپردازیم. بر هر یک از تختههای کوچک متصل به دو تخته بزرگ در جهت قبله، ده سطر با خط نسخ خوانا نوشته شده است: چهار سطر در سمت راست، چهار سطر در سمت چپ، یک سطر در طرف بالا و یک سطر هم بر پایه صندوق. البته با ضمیمه سطور نوشته شده بر تخته کوچک دیگر، جمعاً بیست سطر میشود. نوشتههای تخته کوچک اول، که سمت راست قاری قرار دارد، بدین ترتیب است:
هذا ضریح سید هذه الامة و کاشف الکروب و الغمة و سابع معصومی الائمة
کبیر القدر عظیم البینات کثیر التهجد و الصلوات المشهود له
بالفضائل و الکرامات و المشهور بالعبادة و المواظب على الطاعات
الامام (للخیر) القائم الصائم العالم الذی هو لبناء الباطل
هادم ابو ابراهیم موسى الکاظم بن جعفر الصادق بن محمد الباقر بن علی زین العابدین بن الحسین الشهید
ابن الامام المفروض الطاعة على المؤمنین و امام المتقین اسدالله الغالب
ابو الحسنین علی بن ابیطالب علیهم الصلوات المبارکة و التحیات
انماها ما اظلم لیلها و ازهر ضحاها و کمل عمله و اصطناعه
فی شهر الله الاعظم رمضان المبارک من شهور سنة ست و عشرین و تسعمائة
و صلى الله على سیدنا و نبینا و آله االطاهرین و الحمدلله رب العالمین
این قبر سرور امت و غمگسار مردم و هفتمین امام معصوم، بنده ارجمند و دارای نشانههای بزرگ و بسیار شبزندهدار و نمازگزار و نامبردار به فضائل و کرامات، مشهور به عبادت و مواظب بر طاعات، پیشوای خیر و اهل نماز و روزه و دانایی که ویرانکننده بنای باطل است، ابوابراهیم موسای کاظم، فرزند جعفر صادق، فرزند محمد باقر، فرزند علی زینالعابدین، فرزند حسین شهید، فرزند امام واجبالطاعه بر مؤمنان و سالار متقیان شیر پیروزمند خداوند پدر حسن و حسین علی بن ابیطالب که درودها و سلامهای بابرکت و فزاینده تا همیشه روزگار بر آنان باد. کار ساختوساز این صندوق در ماه باعظمت الهی رمضان المبارک از سال 926 هجری قمری به پایان رسید و درود خدا بر سرور و پیامبر ما محمد و خاندان مطهرش. والحمد لله رب العالمین.
بر تخته دوم نیز ده سطر نوشته شده که از پایه سمت راست با این عبارات شروع میشود:
بامر السلطان العادل الکامل محیى مراسم
الشریعة المصطفویة معلی معالم االطریقة المرتضویة
الذی فات سلاطین الآفاق بحباک
جلان مسددة و اطناب ظلال معدلته على
مفارق اهل الاسلام ممددة و الموفق من عند الملک المنان
السلطان بن السلطان بن السلطان السلطان
ابو المظفر شاه اسماعیل خان الحسین
خلّد الله اقبال و ایده على مفارق اهل الاسلام
ظلاله و تمت هذه الصنعة الشریفة بعد مساعدة
التوفیقات الالهیة و معاضدة التأییدات الشاهیه فی سنة...
به امر سلطان دادگر و کامل، احیاگر مراسم دین و آیین مصطفوی و برپا دارنده نشانههای طریق علوی، همو که به ریسمان شوکت خویش سلاطین عالم را به هم آورد و در اختیار گرفت و سایهسار عدالتش بر سرزمینهای پراکنده اسلامی گسترده شده است، آن توفیقیافته از سوی خداوند مالک و نعمتدهنده سلطان فرزند سلطان فرزند سلطان، سلطان ابوالمظفرشاه اسماعیلخان حسینی، که خداوند سایه اقبالش را بر مناطق مختلف اسلامی پاینده بدارد، این ساخته شریف پس از همراهی توفیقات الهی و یاری حمایتهای شاهانه در سال... .
و در دو طرف آخرین سطر، رقمهای تاریخ حکاکی شده که چندان روشن و خوانا نیست. در دو سوی تخته بزرگ، دو دایره وجود دارد. وسط هر دایره، مربعی نقش شده که با خط نسخ، داخل آن در سه سطر چنین نوشته شده است: «لا اله الا الله، محمد رسول الله، علی ولی الله» و در فاصلههای چهارگانه بین هر دایره و مربع داخل آن، با قلم نسخ نامهای ائمه دوازدهگانه ثبت شده است؛ در هر فاصله سه نام از بالا به پایین: (محمد، علی، حسن، حسین، علی، محمد، جعفر، موسی، علی، محمد، علی، حسن).
بر دایره دوم نیز همان کلمات دایره اول نوشته شده است. بر تختههای کوچک متصل به تختهای که در جهت قبله و سمت پاها قرار گرفته، میان چهارده خانه ششگوش نامهای ائمه: نوشته شده، در هر ششگوش یک نام؛ دو ششگوش در بالا، دو در پایین، پنج تا در سمت راست و به همین شمار در سمت چپ، با خط نسخ خوانا:
اللهم صل على محمد المصطفى
و صل على علیّ المرتضى
و صل على فاطمة الزهراء
وصل على الحسن المجتبى
و صل على الحسین الشهید بکربلاء
وصل على علیّ زین العابدین
وصل على محمد الباقر
وصل على جعفر الصادق
وصل على موسى الکاظم
وصل على علیّ الرضا
وصل على محمد التقی
وصل على علیّ النقی
وصل على الحسن العسکری
وصل على محمد المهدی
اما بر دیگر تختهها که مفاد جهت قبله و سمت پاها واقعاند، چیزی نوشته نشده و تنها نقوش و تزیینات مختلف دیده میشود.
صندوق قبر امام محمد الجواد7
متن مکتوب قبر امام جواد7
با خط نسخ و حروف خوانا بر تخته بزرگ در طرف سر شریف، تمام سوره دهر نگاشته شده است و با جمله «صدق الله العظیم و صدق رسوله الکریم» پایان یافته.
بر تخته بزرگ، در خلاف جهت قبله، با خط کوفی مزین به عاج، سه بار واژه «علی» رو به مرکز نوشته شده و پیرامون آن سه بار واژه «محمد» رو به مرکز حکاکی شده است. اینها داخل هیجده خانه ششگوش قرار گرفته که شش تای آن سمت بالا و به همین شماره سمت پایین، و سه تا در جهت راست و به همین تعداد در سمت چپ تخته است.
به همین شیوه بر دو تخته کوچک متصل به این تخته بزرگ، واژه «علی» به تنهایی با عاج در داخل چهارده ششگوش نوشته شده است؛ دو ششگوش در بالا، دو تا در پایین، پنج تا سمت راست و به همین تعداد در سمت چپ. اما در طرف پاها و سمت قبله، نوشتهای وجود ندارد؛ بلکه کندهکاریها و نقشبرجستههای رنگیای دیده میشود.
این دو صندوق پس از ترمیم به شکل بسیار زیبایی درآمدهاند و قسمت بالای آنها با آیاتی از قرآن کریم زینت یافته که به تعمیرات جدید مربوط میشود و قدیمی نیست. در چهار گوشه این دو صندوق، جامهای شیشهای نصب کردهاند و داخلشان لامپهایی روشن است. روی این صندوقها یک پنجره بزرگ نقرهای قرار داده شده که در چهار گوشه آن گویهای طلایی خودنمایی میکنند و این، علاوه بر شکوه و هیبت مرقد مطهر، آیتی از زیبایی و اعجاب و جمال به شمار میآید.
زیارتگاه امامین عسکریین8
در حرم عسکریین8 در سامرا، سه صندوق وجود دارد: یکی بر قبر امام هادی7، دیگری بر قبر فرزندش امام عسکری7 و سوم بر قبر نرجس خاتون. این صندوقها به فرمان نهمین شاه صفوی، سلطان حسین، در سال 1109 هجری قمری، برابر با 1697 میلادی ساخته شدهاند و بر صندوقها نیز همین تاریخ ثبت است.
صندوقها از چوب ساج به عمل آمده و هرکدام پنج طرف دارد: چهار طرف در چهار سو و یک طرف رو به سقف که درپوش است. نیازی نیست که کندهکاریها و نقوش برجسته این صندوقها را به طراز دو صندوق مشهد کاظمین، شرح و تفصیل دهیم. مواد و چوبها همان است و نقوش البته با هم اختلافاتی دارند. ما در اینجا تنها به ذکر نوشتههای قلم نسخ این سه صندوق، که به زیبایی نقش زده شده، بسنده میکنیم.
نوشتههای صندوق قبر امام هادی7
نوشتههای درپوش صندوق با حروف نسخ خوانا از سمت قبله شروع میشود و گرداگرد آن ادامه مییابد:
{إِنَّ اللهَ وَ مَلائِکَتَهُ یُصَلُّونَ عَلَى النَّبِیِّ یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا صَلُّوا عَلَیْهِ وَ سَلِّمُوا تَسْلِیماً} (احزاب: 56). اللهم صل على البشیر النذیر و السراج المنیر رحمة للعالمین و فخر المرسلین ابیالقاسم محمد بن عبدالله خاتم النبیین، و صل على الاورع السبطین و الحبل المتین و سید الوصیین و السابقین علی بن ابی طالب امیرالمؤمنین، و صل على السیدة الغراء و البتول العذراء فاطمة الزهراء، و صل على امام التقی.
«خداوند و فرشتگان بر پیامبر درود میفرستند. ای مؤمنان بر او درود بفرستید و تسلیم فرمانش باشید». خداوندا! درود فرست بر بشارتگر، بیمدهنده، چراغ تابان، رحمت جهانیان، مایه افتخار رسولان، ابوالقاسم محمد بن عبدالله خاتم پیامبران؛ و درود فرست بر بنده پرهیزکار و آکنده از علم، ریسمان محکم الهی، سرآمد اوصیا و پیشتازان، علی بن ابیطالب امیرمؤمنان؛ و درود فرست بر بانوی گرانارج، بتول عذراء، فاطمه زهرا؛ و درود فرست بر پیشوای پارسا.
نوشتههای سمت سر شریف
و سبط المصطفى و شبل المرتضى مصباح الهدى ابی محمد الحسن بن علی المجتبى، و صل على المعصوم المؤید کهف الامة و والد الائمة و سید شباب اهل الجنة صفوة المصطفیْن و قرة عین رسول الثقلین الامام الشهید ابی عبدالله الحسین.
و نواده مصطفی و فرزند مرتضی، چراغ هدایت ابیمحمد حسن بن علی مجتبی؛ و درود فرست بر معصوم تأیید شده خداوند، پناه امت و پدر پیشوایان و سرآمد جوانان بهشت، زبده برگزیدگان و نور چشم رسول انس و جن، امام شهید ابیعبدالله حسین.
نوشتههای سمت پشت به قبله
و صل على ائمة الانام و مصابیح الظلام و دعائم الاسلام و خلفاء الرحمن و حملة القرآن و شفعاء یوم الدین و ضیاء سید المرسلین و معاقل المؤمنین علی بن الحسین زین العابدین و محمد بن علی الباقر علم النبیین و جعفر بن محمد و موسى بن جعفر کاظم غیظ المعتدین و علی بن موسى الرضا المرتضى لاهل السماوات و الارضین، البار الامین و محمد بن علی جواد على الاجواد و علی بن محمد الهادی الى الحق الیقین و الحسن بن علی الناصر للدین الحجتین.
و درود فرست بر پیشوایان مردمان و روشناییهای در تاریکیها و پشتوانههای اسلام و خلفای خداوند رحمان و حاملان قرآن و شفاعتگران روز پاداش و نور چشمان سید رسولان و پناهگاههای مؤمنان علی بن حسین زینالعابدین و محمد بن علی شکافنده دانش پیامبران و جعفر بن محمد و موسی بن جعفر فروخورنده خشم ستمگران و علی بن موسی الرضا امام پسندیده اهل آسمانها و زمین و نکوکار و امانتدار، و محمد بن علی بخشندهترین بخشندگان، و علی بن محمد هادی به حقیقت یقین، و حسن بن علی یاریگر دین خدا و حجتهای الهی.
نوشتههای سمت پاها
المبین الحسن المهدی المنتظر لتفریج کرب المؤمنین اللهم عجل فرجهم و اهلک اعدائهم و احشـرنا معهم و ارزقنا شفاعتهم و لا تفرق بیننا و بینهم فی الدنیا و الآخرة برحمتک یا ارحم الراحمین و یا خیر الغافرین.
امام مبین مهدی منتظر برای زدودن غمهای مؤمنان. خداوندا! در کار ایشان گشایش عاجل پدید آور و دشمنانشان به هلاکت رسان و ما را با آنان محشور فرما و شفاعتشان را روزیمان کن و میان ما و آنها در دنیا و آخرت جدایی مینداز. به رحمتت ای مهربانترین مهربانان و ای بهترین آمرزندگان.
در کنار این نگاشتهها تا وسط درپوش صندوق با شروع از جهت قبله چهار سطر بدین قرار نوشته شده است:
یا معین من استعانه، یا مغیث من استغاثه، یا عاصم من استعصمه، یا منان یا مرشد من استرشد به یا عالم، یا کافی من استکفاه یا غافر من استغفره، یا راحم من استرحمه، یا منعم یا مکرم من استکرمه یا دیان.
ای یاریگر آن که از تو یاری خواهد! ای فریادرس آن که از تو فریاد طلبد! ای نگاهدارنده آن که از تو حفظ و حمایت خواهد! ای نعمتدهنده! ای راهنمای آن که از تو راه جوید! ای عالم! ای کافی برای آن که از تو بسندگی خواهد! ای آمرزنده آن که از تو آمرزش طلبد! ای رحمتکننده بر آن که از تو مهر و شفقت جوید! ای خدای منعم! ای تکریمکننده آن که از تو حرمت و کرامت طلبد! ای حاکم!
در میانه تخته درپوش سه ستاره، که هر کدام هشت پر دارد، دیده میشود. داخل هر کدام سه سطر نوشته شده است. در ستاره وسط علاوه بر سه سطر، تاریخ نیز ثبت شده است:
ستاره اول: {إِنَّ الَّذِینَ قالُوا رَبُّنَا اللهُ ثُمَّ اسْتَقامُوا فَلا خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَ لا هُمْ یَحْزَنُونَ}؛ «آنان که گفتند خدا پروردگار ماست و استقامت ورزیدند، نه ترسی بر آنهاست و نه اندوهگین شوند» (احقاف: 13).
ستاره دوم: {إِنَّما یُرِیدُ اللهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَ یُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیراً}؛ «و خداوند اراده کرده است پلیدی را از شما خاندان بزداید و به بهترین وجه پاک و پاکیزهتان گرداند» (احزاب: 33).
ستاره سوم: {وَ جَعَلْنا مِنْهُمْ أَئِمَّةً یَهْدُونَ بِأَمْرِنا لَمَّا صَبَرُوا وَ کانُوا بِآیاتِنا یُوقِنُونَ}؛ «و از آنان کسانی را پیشوایان قرار دادیم که به امر ما هدایت میکنند. ازآنرو که شکیبایی کردند و به آیات ما یقین آوردند» (سجده: 24).
در چهار طرف صندوق اما نوشتهای وجود ندارد جز بعضی ابیاتی که در آخر بحث به آنها اشاره خواهیم کرد.
ابعاد صندوق: طول 218 سانتیمتر، عرض 126 سانتیمتر، ارتفاع 127 سانتیمتر؛ طول درپوش 224 سانتیمتر؛ محیط اطراف 696 سانتیمتر و محیط ارتفاع در سه جهت 348 سانتیمتر.
نوشتههای کندهکاری شده بر صندوق قبر امام حسن عسکری7 با خط نسخ
نوشتههای روی درپوش صندوق که از طرف سر شروع شده و گرداگرد ادامه یافته است:
واقر عیوننا برؤیتهم واحشرنا معهم فی الدنیا والآخرة یا ارحم الراحمین. اللهم انا نتقرب الیک بحبهم و نوالی ولیهم ونعادی عدوهم وبفضلهم نقر ونؤمن باولهم وآخرهم وباطنهم وظاهرهم فضلاً لهم لانکرا ولا نبغی بهم بدلا ولا اتخذ معهم ولیجة واعترف بان الحق فیهم ولهم ومعهم وبهم واجعلنا من انصارهم یا رب العالمین.
و دیدگان ما را به دیدارشان شاد فرما و در دنیا و آخرت با آنان محشورمان بدار ای مهربانترین مهربانان. خداوندا! ما با دوستی ایشان به تو تقرب میجوییم و با دوستانشان دوستی و با دشمنانشان دشمنی میورزیم و به فضیلتشان اعتراف داریم و به اولین و آخرین و به حقیقت و ظاهرشان ایمان آوردهایم و این فضلی است برای آنان، نه انکاری. و به جای ایشان دیگری را نمیخواهیم و با وجود ایشان یار و همدمی نگیریم و معترفم که حق در میان ایشان، از آنِ ایشان و با ایشان است و به دست ایشان اقامه میگردد. و ما را از هواداران ایشان قرار ده، ای پروردگار جهانیان.
نوشتههای طرف دیگر
شفیع الخلق اجمعین یوم الدین و رحمة العالمین محمد بن عبدالله خاتم النبیین و صل على ولیک المرتضى و سیفک المنتضى و آیتک الکبرى و کلمتک العلیا الشهاب الثاقب امیرالمؤمنین علی بن ابیطالب، و صل على الصدیقة الطاهرة الرضیة المرضیة الزکیة الکریمة المحدثة العلیمة المغصوبة المقهورة المعصومة الشهیدة فاطمة الزهراء سیدة النساء و على امها ام المؤمنین خدیجة الکبرى و صل على امامی الهدى و کهفی الورى و علمی التقى قرتی عین رسول الثقلین الامامین المعصومین المظلومین الحسن و الحسین سیدی شباب اهل الجنة اجمعین و صل على. (نوشته بعدی جدید است) اشرف الموحدین علی بن الحسین زین العابدین، و صل على امین الله و على حبیبه.
شفاعتکننده تمام مردمان در قیامت و رحمت بر هستیها محمد بن عبدالله خاتم پیامبران؛ و درود فرست بر ولیّ خود مرتضی و شمشیر آخته و نشانه عظما و کلمه برتر خود شهاب ثاقب امیرمؤمنان علی بن ابیطالب، و درود فرست بر صدیقه طاهره رضیه مرضیه زکیه کریمه محدثه علیمه که حقش به ظلم و ستم غصب گردیده، معصومه شهیده فاطمه زهرا، سرآمد زنان، و بر مادرش امالمؤمنین خدیجه کبری؛ و درود فرست بر دو امام هدایت، پناهگاه مردمان و نشانههای تقوا و نور چشمان رسول عالمین، دو پیشوای معصوم و ستمرسیده حسن و حسین سروران جوانان اهل بهشت؛ و درود فرست بر اشرف یکتاپرستان علی بن حسین، زینالعابدین؛ و درود فرست بر امین و محبوب خداوند.
نوشتههای طرف پاها
و حجته على جمیع خلقه و موضع سره و عیبة علمه امام المتقین محمد بن علی باقر علم النبیین، و صل على نور الله فی ظلمات الارضین و شافع المذنبین و وارث علم المرسلین ابن عبدالله جعفر بن محمد الصادق الامین، و صل على الامام العلیم والسید الکریم و الصراط المستقیم ابن ابراهیم موسى بن جعفر الکاظم الحلیم، و صل على.
و حجت او بر همه خلق و جایگاه سرّ و گنجینه علم الهی، پیشوای متقیان، محمد بن علی، شکافنده علم پیامبران؛ و درود فرست بر نور خدا در تاریکیهای زمین، و شفیع گنهکاران و میراث بر علم رسولان ابیعبدالله جعفر بن محمد صادق امین؛ و درود فرست بر پیشوای دانا و آقای بزرگوار و راه مستقیم خداوند ابیابراهیم موسی بن جعفر کاظم بردبار؛ و درود فرست بر.
نوشتههای طرف پایانی
حجتک العظمى و امینک على جمیع الورى و سلیل الهدى و ربیب التقى ابن الحسن علی بن موسى الرضا، و صل على امین البلاد و نور العباد و شافع یوم استناد و سلالة الائمة الامجاد ابی جعفر محمد بن علی التقی الجواد، و صل على جنب الله القوى و وجه الله المضىء و باب الله العلى ابن الحسن علی بن محمد النقی، و صل على سید الاخیار و امام الابرار و حجة الجبار العالم بالسر الخفی و وارث علم النبی الحسن بن علی العسکری، و صل على وصی الاوصیاء و ولی الاولیاء المنصور من السماء المظفر على الاعداء خلیفة الرحمن و شریک القرآن و خلیفة الایمان و کاشف الاحزان الحجة بن الحسن صاحب الزمان، اللهم وال من والاهم و عاد من عاداهم و انصرمن نصرهم و اخذل من خزلهم و العن من ظلمهم و اجعلنا ممن یکرر فی رجعتهم و مکنا فی دولتهم.
حجت عظمی و امین تو بر تمام خلق و زاده هدایت و پرورده تقوا ابیالحسن علی بن موسی الرضا؛ و درود فرست بر حافظ سرزمینها و نور بندگان و شافع روز قیامت و فرزند پیشوایان ارجمند ابیجعفر محمد بن علی تقی جواد؛ و درود فرست بر حق قدرتمند الهی و وجه نورانی خدا و باب فرازمند خدا ابیالحسن علی بن محمد نقی؛ و درود فرست بر سرور نیکان و پیشوای خوبان و حجت خداوند جبار و عالم به رازهای نهان و میراث بر علم پیامبر حسن بن علی عسکری؛ و درود فرست بر جانشین جانشینان و ولی اولیاءالله یاری شده از آسمان و ظفر یافته بر دشمنان، خلیفه خدای رحمان، همطراز قرآن و خلیفه ایمان و برطرفکننده غمها حجة بن الحسن صاحبالزمان. خداوندا دوستانشان را دوست بدار و با دشمنانشان دشمن باش. نصرتگرانشان را یاری فرما و تنها گذارندگانشان را تنها گذار و ستمکنندگان به ایشان را از رحمت خود دور گردان. و از کسانی قرارمان ده که در رجعت ایشان باز میگردند و از دولت ایشان برخوردارمان ساز.
سطر دوم که در پی این متن آمده و تا وسط درپوش صندوق ادامه یافته، از سمت سر شریف شروع میشود و در چهار پاره خط، بدین ترتیب به پایان میرسد:
یا برهان یا ناصر من استنصره یا دائم، یا مغنی من استغناه یا موفی من استوفاه یا راعی من استرعاه، یا قائم یا شافی من استشفاه یا حنان، یا قضی من استقضاه یا هادی من استهداه یا مقوی من استقوا.
ای دلیل روشن، ای یاریدهنده آن که از تو یاری خواهد! ای پاینده! ای بینیازکننده آن که از تو بینیازی جوید! ای وفادار به آن که از تو وفاداری خواهد! ای مراقب آن که از تو مراقبت خواهد! ای پابرجا! ای شفابخش آن که از تو شفا جوید! ای مهربان! ای برآورنده حاجت آن که از تو درخواست نماید! ای راهنمای آن که از تو هدایت طلبد! ای تواناکننده آن که از تو توانایی خواهد!
نوشتههای سه ستاره هشتپر در وسط درپوش
ستاره اول: {أَلا إِنَّ أَوْلِیاءَ اللهِ لا خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَ لا هُمْ یَحْزَنُونَ}؛ «بیتردید اولیاءالله نه ترسی دارند و نه اندوهگین میشوند» (یونس: 62).
ستاره دوم: {لَهُمْ دارُ السَّلامِ عِنْدَ رَبِّهِمْ وَ هُوَ وَلِیُّهُمْ بِما کانُوا یَعْمَلُونَ}؛ «خانه سلامت
نزد پروردگارشان از آنِ ایشان است و او به پاداش آنچه میکنند، ولی و سرپرست آنان است» (انعام: 127).
ستاره سوم: {تِلْکَ الْجَنَّةُ الَّتِی نُورِثُ مِنْ عِبادِنا مَنْ کانَ تَقِیًّا}؛ «همان بهشتی که آن را به بندگانمان که تقوا پیشه کردهاند، عطا میکنیم» (مریم: 62).
نوشتههای سمت سر شریف
بانی صندوق، شاه سلطان حسین صفوی 1109ه (میگویند این نوشته پیش از تعمیر صندوق موجود بوده است).
اندازهها: طول 214 سانتیمتر، عرض 125 سانتیمتر، ارتفاع 127 سانتیمتر، طول درپوش 220 سانتیمتر، عرض 127 سانتیمتر.
نوشتههای روی صندوق قبر نرجس خاتون
آنچه بر درپوش صندوق نوشته شده، که از جهت قبله آغاز میشود، با حروف نسخ خوانا بدین ترتیب است:
{إِنَّ اللهَ وَ مَلائِکَتَهُ یُصَلُّونَ عَلَى النَّبِیِّ یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا صَلُّوا عَلَیْهِ وَ سَلِّمُوا تَسْلِیماً}. اللهم صل على قدوة الانبیاء و نخبة الاصفیاء و وجه الله على اهل الارض و السماء فخر النبیین ابی القاسم محمد بن عبدالله سید المرسلین، و صل على علیّ امام المسلمین و سید الوصیین علی بن ابی طالب امیر.
«خداوند و فرشتگانش بر پیامبر درود میفرستند. ای مؤمنان شما نیز بر او درود فرستید و تسلیم فرمانش باشید». خداوندا! درود فرست بر الگوی پیامبران و سرآمد برگزیدگان و وجه خداوند در برابر اهل زمین و آسمان، مایه افتخار پیامبران، ابوالقاسم محمد بن عبدالله سرور مرسلان؛ و درود فرست بر علی، پیشوای مسلمانان و سید اوصیاء علی بن ابیطالب امیر.
نوشتههای طرف سر
المؤمنین، و صل على الصدیقة طاهرة العلیمة الرضیة فاطمة الزهراء سیدة نساء العالمین و امها خدیجة الکبرى ام المؤمنین، و صل على الامامین.
مؤمنان، و درود فرست بر صدیقه طاهره علیمه رضیه فاطمه زهرا، سرآمد تمام زنان عالم و مادرش خدیجه کبری امالمؤمنین، و درود فرست بر دو پیشوای.
نوشتههای طرف دیگر
الهمامین المظلومین قرتی عین الرسول و ریحانتی رضیة البتول، امامی الهدى و کهفی الورى الحسن و الحسین سیدی شباب اهل الجنة اجمعین، و صل على امام الموحدین علی بن الحسین زین العابدین، و صل على امام المسلمین محمد بن علی باقر علم النبیین، و صل على حبل الله المتین جعفر بن محمد الصادق الامین، و صل على عیبة علم.
دلاور و مظلوم و نور چشم رسول و دو گل خوشبوی رضیه بتول، دو امام هدایت و پناهگاه مردمان، حسن و حسین، سرور جوانان اهل بهشت؛ و درود فرست بر پیشوای موحدان علی بن حسین زینالعابدین؛ و درود فرست بر امام مسلمانان، محمد بن علی، شکافنده دانش پیامبران؛ و درود فرست بر ریسمان محکم خدا جعفر بن محمد صادق امین؛ و درود فرست بر گنجینه علم.
نوشتههای طرف پاها
الله الحکیم موسى بن جعفر الکاظم الحلیم، و صل على السید الکریم علی بن موسى الرضا، و محمد التقی و علی بن محمد النقی و الحسن بن علی و الحجة القائم.
خدای حکیم موسی بن جعفر کاظم بردبار؛ و درود فرست بر آقای بزرگوار علی بن موسی الرضا، و بر محمد تقی و علی بن محمد نقی و حسن بن علی و حجت قائم.
کنار این نوشتهها، سطری دایرهوار به داخل درپوش صندوق بدین عبارت دیده میشود:
یا حبیب یا قریب یا عفوّ یا غفور یا مجیب یا مغیث یا رقیب یا منیب.
ای محبوب، ای نزدیک، ای بسیار بخشنده، ای آمرزنده، ای اجابتگر، ای فریادرس، ای نگاهبان، ای توبهپذیر.
آنگاه این سه سطر در میانه سرپوش صندوق خودنمایی میکند:
اول: «یا احد یا مغنی یا غنی یا بصیر یا صمد یا مفتی یا علی یا قدیر»؛ «ای یکتا، ای بینیازکننده، ای توانگر، ای آگاه، ای بینیاز، ای فرمان ده، ای بلندمرتبه، ای قدرتمند».
دوم: «یا خیر الناصرین یا خیر الفاتحین»؛ «ای بهترین یاریگران و ای بهترین توفیقدهندگان».
سوم: «یا رحمن یا رحیم یا حبیب یا منیب یا ودود یا خبیر یا مجیر یا معین یا سید یا شهید یا حبیب یا حسیب یا مؤمن یا مهیمن یا مصور یا بارئ»؛ «ای رحمان، ای رحیم، ای محبوب، ای توبهپذیر، ای مهربان، ای آگاه، ای پناهدهنده، ای یاریگر، ای مولا، ای گواه، ای حبیب، ای حسابگر، ای ایمنیبخش، ای مراقب، ای صورتگر، ای آفریدگار».
در جهات چهارگانه صندوق ستارههای دهپَر نقش شده، نوشتههای داخل آنها عبارت است از:
ستاره اول طرف سر: {سَلامٌ عَلى إِلْ یاسِینَ}؛ «سلام بر آل یاسین» (صافات: 130).
ستاره دوم: {کُلُوا وَ اشْرَبُوا هَنِیئاً بِما کُنْتُمْ تَعْمَلُونَ}؛ «بخورید و بیاشامید. نوش جانتان به پاداش آنچه میکردهاید» (طور: 19).
ستاره سوم: {مُتَّکِئِینَ عَلى سُرُرٍ مَصْفُوفَةٍ وَ زَوَّجْناهُمْ بِحُورٍ عِینٍ}؛ «برتختهای ردیف شده تکیه زدهاند و حورعین را به همسریشان درآوردهایم» (طور: 20).
اندازهها: طول 191 سانتیمتر، عرض 103 سانتیمتر، ارتفاع 100 سانتیمتر.
در جهات مختلف این صندوقها، ابیات شعری زینتبخش بوده که متأسفانه در تعمیرات و بازسازیها محو و زائل شده است. جناب سیدمحمد صنیعی مصلح ورقهای داشت که معتقد بود اشعار نوشته شده در آن، همان اشعار روی صندوقهاست. وقتی اشعار را ملاحظه کردم، دیدم بیشترشان از جهت وزن و قافیه دچار مشکل است و کم و زیادهایی دارد. لذا به نقل آنها رغبت نیافتم.
زیارتگاه کربلا
در این مکان مقدس دو صندوق وجود دارد که از جهت خاتمکاری و نقش و نگارها و مواد ساخته شده، همانند صندوقهای پیش گفته است: یکی متعلق به قبر امام حسین7 و دیگری روی قبر جناب عباس7. من این دو صندوق را دیدهام، اما به عللی موفق به تحقیق نوشتهها و نقشهای آن نشدم. در نوشتهای از سیدصادق حسینی در این باره آمده که دو صندوق زیارتگاه کربلا به فرمان شاهسلطان حسین دوم، پادشاه صفوی ساخته شده است.
زیارتگاه نجف
همچنین در نگاشته سیدصادق حسینی آمده که صندوق ضریح امام علی7 به امر جعفرخان زند، برادر کریمخان زند، یکی از شاهان ایرانی، ساخته شده است. البته من خود این صندوق را ندیدهام و امیدوارم در فرصتی مناسب به مشاهده و بررسی آن بپردازم.
سخن پایانی
در شهر موصل صندوقی از مرمر تیرهرنگ وجود دارد که آن را به بارگاه مقدس
امام هادی7 متعلق میدانند و نوشتههای روی آن نیز بدین مطلب گواهی میدهد. این صندوق به شکلی زیبا و چشمگیر ساخته شده و در دو طرف آن پنج زمینه مرمرین، با نقشهای برجسته گل و بوته که با دقت و ظرافت کندهکاری کردهاند، دیده میشود. در طرف سر نیز سه زمینه دارای نقش و نگارهای مختلف جلوهگری میکند و همچنین آن در طرف پاها. بالای این زمینهها، کندهکاریهایی به شکل طوق و بالاتر، نوشتههایی زیبا به خط نسخ خوانا که چهار طرف زمینهها را در بر گرفته، دیده میشود. این نوشتهها، بسم الله الرحمن الرحیم و تمام آیة الکرسی است.
این صندوق مرمرین، درپوش مسطح از مرمر تیرهرنگ دارد که در وسط آن فرورفتگیای تعبیه شده با نقشی از یک قندیل و گلی برجسته در بالا. بر چهار طرف این سطح، نوشتههایی با قلم نسخ خاتمکاری شده که از طرف سر شروع میشود و گرداگرد آن را در بر میگیرد؛ عبارت این است:
بسم الله الرحمن الرحیم. هذا ضریح مولانا علی ابن الامام علی الهادی ابن الامام محمد الجواد بن الامام علی الرضا ابن الامام مو.
این قبر مولای ما علی فرزند امام علی هادی فرزند امام محمد جواد، فرزند امام علی رضا فرزند امام مو. (سطر دوم پایین سطر اول، به طرف سر بر میگردد).
سى الکاظم ابن الامام جعفر بن الصادق ابن الامام محمدالباقر ابن الامام علی زین العابدین ابن.
سی کاظم فرزند امام جعفر بن صادق فرزند امام محمد باقر فرزند امام علی زینالعابدین فرزند (این سطر در جهت دیگر ادامه مییابد).
الامام سیدنا و مولانا الامام السبط الشهید الحسین بن الامام المرتضى امام المتقین.
امام مولای ما امام نواده پیامبر پیشوای شهید حسین فرزند امام مرتضی علی پیشوای متقیان (این سطر از طرف بیرون به جهت سر بازمیگردد).
و سید الوصیین علی ابن ابی طالب صلوات الله علیهم اجمعین الطیبین الطاهرین.
و سرآمد اوصیاء علی بن ابیطالب که درودهای خداوند بر تمام آن پاکان و پاکیزگان باد.
این نوشتهها را کتیبهای از نقشها و کندهکاریهای مرمرین و اشکال مختلف با مرمر سفید قوسیشکل که در طرفی از آن امضایی به صورت طغرا دیده میشود، احاطه کرده است. طرف دیگر نیز همینگونه است. پایین پاها شکلهای مختلفی به صورت مربع نقش زده شده است.
اندازهها: طول 217 سانتیمتر، عرض 110 سانتیمتر و ارتفاع 150 سانتیمتر.
سوگمندانه این صندوق تاریخ ندارد. اما طرز نوشتههای آن به جهت شبهات به مکتوبهای محراب «البنجه» مربوط به 686 قمری، نشان میدهد که به قرن هفتم یا همان حدود برمیگردد.