آخرالزمان و ویروس کرونا و شبهات آن

آخرالزمان یکی از موضوعات مورد توجه برای همه انسانها بوده است و محققان به پژوهش درباره این دوران پرداختهاند و نشانههایی برای وقوع آن بیان کردهاند. از دیدگاه ادیان، آخرالزمان به دورانی گفته میشود که وقایعی عظیم و عجیب در آن رخ میدهد و حاکی از انتهای زندگی به شیوه فعلی بر روی زمین است. انتظار میرود با سپری شدن آخرالزمان، دوره جدیدی فرا برسد که بسیار با وضعیت پیشین آن متفاوت باشد. همچنین ادیان الهی به ظهور مردی در این زمان بشارت دادهاند که ظلم و جور را از زمین برمیچیند و جهان را پر از عدل و داد میسازد.

معنای کلمه آخرالزمان از معانی نسبی است و بر اساس اینکه با چه زمانی سنجیده میشود، میتوان بر آن اطلاق آخرالزمان کرد؛ مثلاً میتوان گفت که زمان فعلی، که مدت ۱۴۴۱ سال از هجرت پیامبر اکرم۹ میگذرد، نسبت به زمان رسالت و پیغمبری آن حضرت، آخرالزمان است یا مدت چند صد سال یا چند هزار سال آینده نسبت به زمان فعلی آخرالزمان است. بنابراین آخرالزمان یک زمان معلوم و محدودی نیست تا بتوان گفت فلان زمان، آخرالزمان است؛ همانطور که نمیتوان زمان و موقع ظهور حضرت مهدی[ را تعیین کرد. البته یکی از راههایی که میتوان تا اندازهای محدوده وقوع آخرالزمان را دریافت، توجه به نشانهها و علائمی است که برای این زمان بیان شده است؛ از جمله آنها وقوع مرگهای گسترده به وسیله بعضی بیماریهای مسری و واگیردار، مانند طاعون است. لذا یکی از سؤالهایی که اذهان عده زیادی را در این ایام (شیوع کرونا در جهان) به خود مشغول کرده، این است: آیا بیماری کرونا ـ که نزدیک به دویست کشور را درگیر خود، و میلیونها انسان را مبتلا کرده و صدها هزار نفر را تا به امروز به کام مرگ کشانده ـ میتواند یکی از نشانههای آخرالزمانی باشد که در روایات به آن اشاره شده است؟

ما در این مقاله به بررسی موضوع آخرالزمان و بیماری طاعون و مرگومیر تعداد زیادی از مردم جهان، که در منابع اسلامی به عنوان یکی از نشانههای آخرالزمان بیان شده، میپردازیم و ارتباط ویروس کرونا را با موضوع آخرالزمان بررسی میکنیم.

مفهومشناسی

مفهوم آخرالزمان

«آخرالزمان» یا پایان دوران، همانگونه که از نام آن برمیآید، به انتهای یک دوره اطلاق میشود و مقطعی از زمان است که در آن، تغییر از یک دوره به دورهای جدید رخ میدهد. لذا از آنجا که اکنون دوره دنیا برپاست، آخرالزمان به انتهای دوره دنیا مربوط میشود.

اگرچه در قرآن کریم اصطلاح «آخرالزمان» به کار نرفته، اما این واژه در روایات معصومین: زیاد آمده است. همچنین در قرآن کریم از اصطلاح دیگرى به نام «اشراط الساعة» یاد شده است که مفهوم عامتری از آخرالزمان دارد:

{فَهَلْ یَنْظُرُونَ إِلاَّ السَّاعَةَ أَنْ تَأْتِیَهُمْ بَغْتَةً فَقَدْ جاءَ أَشْراطُها} (محمد: ١٨).

آیا [کافران] جز این انتظاری دارند که قیامت ناگهان به سراغشان آید، [آنگاه ایمان آورند؛] درحالیکه هماکنون نشانههای آن آمده است.

اشراط، جمع شرط، به معنای علامت و نشانه است. نشانه را شرط میگویند؛ چون مردم آن را علامت برای شناخت خود قرار میدهند (زبیدی، ۱۴۱۴ق، ج۱۰، ص۳۰۶؛ مصطفوی، ۱۳۶۰ش، ج۶، ص۳۸).

با کنکاشى گسترده و عمیق درباره این دو واژه و نشانههایی که برای آنها بیان شده، درمییابیم اصطلاح اشراط الساعه اعم از اصطلاح آخرالزمان است و میان آن دو، تفاوت وجود دارد:

از نظر مفهومى اصطلاح اشراط الساعه یا روز قیامت از دوران بعثت پیامبر اکرم٩ آغاز مى‏شود و تا نابودی نظام عالم ـ که شامل فروریختن آسمانها، زمین، کوهها و... میشود ـ استمرار مىیابد؛ درحالىکه دامنه مفهومى آخرالزمان تنها به دورانى خاص، یعنى دوره پایانى هستى و پیش از فروریختن نظام عالم، محدود است.

برای واژه آخرالزمان دو مصداق بیان کردهاند:

۱. مدت زمانی که با ولادت پیامبر اسلام۹ آغاز میشود و با شروع رستاخیز بزرگ، پایان مییابد؛ ازاینرو رسول گرامی اسلام۹ به پیامبر آخرالزمان شناخته میشود. بعضی از مفسران، مقصود از نشانه‏های قیامت (اشراط الساعه) ‏را در ذیل آیة مذکور بعثت پیامبر۹ دانسته‏اند که در مقایسه با عمر جهان، فاصلة بسیار کمی تا قیامت دارد (فیض کاشانی، ۱۴۱۵ق، ج۵، ص۲۶ـ۲۷؛ قمی مشهدی، ۱۳۶۸ش‏، ج۱۲، ص۲۳۰).

آیات متعددی از قرآن کریم بر این دوران دلالت دارند؛ مانند:

ـ {هُوَ الَّذى أَرْسَلَ رَسُولَهُ بِالْهُدى وَ دینِ الْحَقِّ لِیُظْهِرَهُ عَلَى الدّینِ کُلِّه وَ لَوْ کَرِهَ الْمُشْرِکُونَ} (توبه: ٣٣؛ صف: ٩).

او کسی است که پیامبرش را با هدایت و آیین حق فرستاد تا آن را بر همه آیینها پیروز گرداند؛ هرچند مشرکان ناخشنود باشند.

ـ {اقْتَرَبَتِ السَّاعَةُ وَ انْشَقَّ الْقَمَرُ وَ إِنْ یَرَوْا آیَةً یُعْرِضُوا وَ یَقُولُوا سِحْرٌ مُسْتَمِر}
(قمر: ١و٢).

قیامت نزدیک شد و ماه از هم شکافت! و هرگاه نشانه و معجزهای را ببینند، روی برمیگردانند و میگویند: «این سحری همیشگی است».

ـ {وَمَنْ یَبْتَغِ غَیْرَ الاْسْلاَمِ دیناً فَلَنْ یُقْبَلَ مِنْهُ} (آل عمران: ٨٥). و هرکس جز اسلام (و تسلیم دو برابر فرمان حق) آیینی برای خود انتخاب کند، از او پذیرفته نخواهد شد.

همه این آیات به دوران بعثت رسول گرامی اسلام و بعد از آن اشاره دارند.

۲. زمانی که با ولادت حضرت مهدی[ آغاز میشود، و همه اتفاقات عصر غیبت و عصر ظهور را در دل خود دارد و سپس با شروع قیامت، پایان مییابد. این معنا از واژه آخرالزمان در این عصر بیشتر متداول است. این بخش از تاریخ نیز دارای دو مرحله است:

دوران نخست: که انسان به مراحل پایانی انحطاط اخلاقی میرسد و فساد اخلاقی و ستم، همه جوامع بشری را فرامیگیرد و به تعبیر روایت، جهان پر از ظلم و جور میشود
(قمی، ۱۴۰۴ق، ج۲، ص۳۰۴).

دوران دوم: که وعده الهی محقق میشود و منجی عالم ظهور میکند و حکومتی جهانی تشکیل میدهد و به مقابله با کفر و ظلم میپردازد و هستی را از عدالت پر میکند. قرآن کریم از این دوران اینگونه یاد میکند:

{وَعَدَ اللهُ الَّذِینَ ءَامَنُوا مِنکُمْ وَعَمِلوُاْ الصَّالحاتِ لَیَسْتَخْلِفَنَّهُمْ فِى الاَرْضِ کَمَا اسْتَخْلَفَ الَّذِینَ مِن قَبْلِهِمْ وَلَیمَکِّنَنَّ لَهُمْ دِینَهُمُ الَّذِى ارْتَضى لَهُمْ وَلَیُبَدِّلَنَّهُمْ مِّن بَعْدِ خَوْفِهِمْ أَمْناً یَعْبُدُونَنِى لاَ یُشْرِکُونَ بِى شَیْئاً} (نور: ٥٥).

خداوند به کسانی از شما که ایمان آورده و کارهای شایسته انجام دادهاند، وعده داده است که به یقینْ خلافت روی زمین را به آنان خواهد داد؛ همانگونه که به پیشینیان آنها خلافت بخشید و دین و آیینی را که برای آنان پسندیده، بر ایشان پابرجا و ریشهدار خواهد ساخت و ترسشان را به امنیت و آرامش مبدل میکند، [بهگونهای] که فقط مرا میپرستند و چیزی را همتای من قرار نخواهند داد.

در روایات آمده که این آیه درباره حضرت مهدی[ است (قمی، ۱۴۰۴ق، ج۱، ص۱۴).

در آیه دیگر نیز از این دوران چنین یاد میکند:

{وَلَقَدْ کَتَبْنَا فِى الزَّبُورِ مِن بَعْدِ الذِّکْرِ أَنَّ الاَرْضَ یَرِثُهَا عِبَادِىَ الصَّالِحُونَ}
(انبیا: ١٠٥).

در «زبور» بعد از ذکر (تورات) نوشتیم: «بندگان شایستهام وارث [حکومت] زمین خواهند شد».

پیامبر اکرم۹ خطاب به حضرت علی۷ یکی از نشانههای آخرالزمان را ظهور حضرت مهدی[ بیان میکند و میفرماید:

اَلا اُبَشِّرُکَ اَلا اُخْبِرُکَ یا عَلِیُّ فَقالَ: بَلی یا رَسُولَاللهِ فَقالَ کانَ جَبْرَئیلُ عِندی آنِفاً وَاَخْبَرَنی اَنَّ القائِمَ الَّذِی یَخْرُجُ فِی آخِرِالزَّمانِ فَیَمْلَأُ الاَرْضَ عَدْلاً کَما مُلِئَتْ ظُلْماً وَجَوراً مِنْ ذُرّیَّتِکَ مِنْ وُلْدِالحُسَیْنِ (نعمانی، ۱۳۹۷ق‏، ص۳۵۷).

ای علی، آیا تو را بشارت ندهم؟ آیا تو را آگاه نسازم؟ عرض کرد: بله، یا رسولالله! آن حضرت فرمود: هماکنون جبرئیل نزد من بود و به من خبر داد، آن قائمی که در آخِرُالزّمان ظهور میکند و زمین را پر از عدل و داد میسازد ـ همانگونه که از ظلم و جور آکنده شده - از نسل تو و از فرزندان حسین7 است.

طاعون نشانه آخرالزمان

علائم مختلفی برای دوران آخرالزمان بیان شده است که بعضی حتمی، و بعضی دیگر غیر حتمی است؛ از جمله این علائم عبارتاند از: بحران معنویت (انبیا: ۱)، وقوع اختلافها و درگیریهای بسیار (مریم: ۳۷)، بلایا (یونس: ۵۰)، مشکلات (صافات: ۱۷۷)، گسترش فساد اخلاقی (صدوق، ۱۴۰۵ق، ج۱، ص۳۳۱)، پدید آمدن جنگها و کشتارها (طوسی، ۱۴۱۱ق‏، ص۳۴۰)، ظهور فسادهای بزرگ در دنیا (ابن کثیر دمشقی، ۱۴۰۸ق، ص۴۰-۴۱)، ظهور فتنههای مختلف در میان عرب (قمی، ۱۴۰۴ق، ج۲، ص۳۰۷) و وقوع قتلهای عظیم در دنیا و ظهور فتنهها (قمی، ۱۴۰۴ق، ج۲، ص۳۰۷).

قرآن کریم این دوران را اینگونه توصیف میکند:

{ظَهَرَ الْفَسَادُ فِى الْبَرِّ وَالْبَحْرِ بِمَا کَسَبَتْ أَیْدِىْ النَّاسِ لِیُذِیقَهُمْ بَعْضَ الَّذِى عَمِلُواْ لَعَلَّهُمْ یَرْجِعُونَ} (روم: ٤١).

این آیه شریفه دلالت میکند بر اینکه در آخرالزمان انواع مفاسد و قتل و تجاوز در خشکی و دریا شیوع پیدا میکند (طباطبائی، ۱۳۹۰ق، ج۱۲، ص۸۲).

همچنین روایات متعددی به موضوع بلایا، گرفتاریها و ابتلای قطعی مردم، به خصوص شیعیان، در آخرالزمان اشاره کردهاند. این روایات غالباً ذیل یا به همراه آیه ۱۵۵ سوره بقره مطرح میشوند.

{وَ لَنَبْلُوَنَّکُمْ بِشَیْ‏ءٍ مِنَ الْخَوْفِ وَ الْجُوعِ وَ نَقْصٍ مِنَ الْأَمْوالِ وَ الْأَنْفُسِ وَ الثَّمَراتِ وَ بَشِّرِ الصَّابِرین‏} (بقره: ١٥٥).

به یقین همه شما را با اموری همچون ترس، گرسنگی و کاهش در مالها و جانها و میوهها آزمایش میکنیم. و بشارت ده به صابران.

محمد بن مسلم از امام صادق۷ روایت میکند که حضرت فرمود:

إِنَّ قُدَّامَ قِیَامِ الْقَائِمِ عَلَامَاتٍ بَلْوَى مِنَ اللهِ تَعَالَى لِعِبَادِهِ الْمُؤْمِنِینَ قُلْتُ وَ مَا هِیَ قَالَ ذَلِکَ قَوْلُ اللهِ عَزَّ وَ جَلَّ {وَ لَنَبْلُوَنَّکُمْ بِشَیْ‏ءٍ مِنَ الْخَوْفِ وَ الْجُوعِ وَ نَقْصٍ مِنَ الْأَمْوالِ وَ الْأَنْفُسِ وَ الثَّمَراتِ وَ بَشِّرِ الصَّابِرِینَ} (البقرة: ۱۵۵) قَالَ‏ لَنَبْلُوَنَّکُمْ‏ یَعْنِی الْمُؤْمِنِینَ‏ بِشَیْ‏ءٍ مِنَ الْخَوْفِ‏ مِنْ مُلُوکِ بَنِی فُلَانٍ فِی آخِرِ سُلْطَانِهِمْ- وَ الْجُوعِ‏ بِغَلَاءِ أَسْعَارِهِمْ‏ وَ نَقْصٍ مِنَ الْأَمْوالِ‏ فَسَادِ التِّجَارَاتِ وَ قِلَّةِ الْفَضْلِ فِیهَا- وَ الْأَنْفُسِ‏ قَالَ مَوْتٌ ذَرِیعٌ‏3- وَ الثَّمَراتِ‏ قِلَّةِ رَیْعٍ مَا یُزْرَعُ وَ قِلَّةِ بَرَکَةِ الثِّمَارِ- وَ بَشِّـرِ الصَّابِرِینَ‏ عِنْدَ ذَلِکَ بِخُرُوجِ الْقَائِمِ[ ثُمَّ قَالَ لِی یَا مُحَمَّدُ هَذَا تَأْوِیلُهُ إِنَّ اللهَ عَزَّ وَ جَلَّ یَقُولُ- {وَ ما یَعْلَمُ تَأْوِیلَهُ إِلَّا اللهُ وَ الرَّاسِخُونَ فِی الْعِلْمِ}‏ (آل عمران: ۷) (نعمانی، ۱۳۹۷ق‏، ص۲۵۰).

همانا پیش از قیام قائم[ نشانههایی خواهد بود؛ از جمله: آزمایش [به گرفتاری] از جانب خدای تعالی برای بندگان با ایمان. عرض کردم: آن آزمایش چیست؟ فرمودند: همان فرمایش خدای عزّ و جلّ است که «و حتماً شما را به چیزی (به اندکی) از ترس و گرسنگی و کاهش در مالها و جانها (عمرها) و فرزندان خواهیم آزمود و بردباران را بشارت ده». آن حضرت فرمودند: «حتماً شما را خواهیم آزمود» یعنی مؤمنان را «به چیزی از ترس» از پادشاهان فلان خاندان در پایان سلطنتشان «و گرسنگی» با گرانی نرخهایشان و «کاستی در مالها» منظور کساد شدن تجارت و کم شدن رشد و سود در آن، «و منظور از جانها» فرمودند: «یعنی مرگ زودرس و سریع» و منظور از «میوهها» کم شدن رشد و تولید آنچه کاشته میشود و کمبود برکت میوهها و محصولات، «و بردباران را بشارت ده» بدان هنگام، به خروج قائم[. سپس به من فرمودند: ای محمّد، این تأویل آن است. همانا خدای عزّوجلّ میفرماید: «و تأویل آن را جز خدا و پایداران در علم کسی نمیداند».

یکی از نشانههایی که در روایات به عنوان نشانههای آخرالزمان معرفی شده و بر اثر آن جمع زیادی از جمعیت جهان نابود و هلاک میشوند، «طاعون» است.

امام باقر۷ درباره حوادث آخرالزمان به ابوحمزه ثمالی فرمود:

ابا حمزة لا یقوم القائم [[ ] الا علی خوف شدید وزلازل وفتنة وبلاء یصیب الناس وطاعون قبل ذلک وسیف قاطع بین العرب واختلاف شدید بین الناس وتشتت فی دینهم وتغیر من حالهم حتى یتمنى المتمنى الموت صباحاً ومساء من عظم ما یرى من کلب الناس وأکل بعضهم بعضاً وخروجه إذا خرج عند الایاس والقنوط (حلی، ۱۴۲۱ق‏، ج۱، ص۲۲۱).

ابوحمزه، قائم قیام نمیکند؛ مگر بر خوف شدید و زلزلهها و فتنهها و بلاهایی که به مردم میرسد و طاعون قبل از این موارد و شمشیر برنده بین عرب و اختلاف شدید بین مردم و پراکندگی در دینشان و تغییر در حالشان به گونهای که هر صبح و شب آرزوی مرگ میکنند؛ به جهت بزرگی آنچه میبینند و از هاری مردم و از خورده شدن بعضی به وسیله بعضی دیگر. ظهور او هنگام خروج، زمان یأس و ناامیدی است.

حجم اثرگذاری این اپیدمی چنان گسترده است که در برخی روایات گفته شده تا یکسوم ساکنان زمین را نابود میکند. این حجم از تلفات قاعدتاً نباید ناشی از بیماری طبیعی باشد. به احتمال زیاد این مرگها بلایی از جانب خداوند است که برای تنبیه عدهای نازل میشود؛ ازاینرو امام هشتم۷ از پدرش موسی بن جعفر۸ روایت کرد که به امام صادق۷ عرض شد: از طاعون به ما خبر دهید. حضرت فرمود: «عَذَابُ‏ اللهِ‏ لِقَوْمٍ‏ وَ رَحْمَةٌ لِآخَرِینَ» (صدوق، ۱۳۷۸ق، ج۱، ص۲۷۴)؛ «طاعون برای عدهای عذاب خداوند، و برای عدهای دیگر رحمت است».

امام علی۷ در نشانههای قبل از ظهور فرمودند:

بَیْنَ‏ یَدَیِ‏ الْقَائِمِ‏ مَوْتٌ‏ أَحْمَرُ وَ مَوْتٌ أَبْیَضُ وَ جَرَادٌ فِی حِینِهِ وَ جَرَادٌ فِی غَیْرِ حِینِهِ کَأَلْوَانِ الدَّمِ فَأَمَّا الْمَوْتُ الْأَحْمَرُ فَالسَّیْفُ وَ أَمَّا الْمَوْتُ الْأَبْیَضُ فَالطَّاعُون (مفید، ۱۴۱۳ق، ج‏۲، ص۳۷۲؛ طوسی، ۱۴۱۱ق‏، ص۴۳۸؛ طبرسی، ۱۴۱۷ق، ص۴۵۷).

قبل از آمدن قائم، مرگ سرخ و سفید و هجوم ملخها، وقت و بیوقت، به رنگ خون رخ خواهند داد. مرگ قرمز با شمشیر [و جنگ] است و مرگ سفید، طاعون است.

برخی دیگر از روایات علاوه بر نوع مرگها، که بر اثر جنگ و طاعون اتفاق میافتد، میزان تلفات آخرالزمان را پنجهفتم ذکر کردهاند. امام صادق۷ فرمود:

قُدَّامَ‏ الْقَائِمِ‏ مَوْتَانُ‏ مَوْتٌ أَحْمَرُ وَ مَوْتٌ أَبْیَضُ حَتَّى یَذْهَبَ مِنْ کُلِّ سَبْعَةٍ خَمْسَةٌ الْمَوْتُ الْأَحْمَرُ السَّیْفُ وَ الْمَوْتُ الْأَبْیَضُ الطَّاعُونُ (صدوق، ۱۴۰۵ق، ج۲، ص۶۵۵-۶۵۶؛ مفید، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۳۷۲؛ طوسی، ۱۴۱۱ق، ص۴۳۸)؛ «قبل از آمدن قائم دو مرگ اتفاق میافتد. مرگ سرخ و مرگ سفید (این دو مرگ آنقدر زیاد میشود) که از هر هفت نفر پنج نفر میمیرد. مرگ سرخ با شمشیر است و مرگ سفید با طاعون».

روایتی دیگر تلفات انسانها قبل از ظهور را دوسوم بیان کرده است. ابوبصیر و محمد بن مسلم روایت کردهاند که امام صادق۷ فرمود:

لَا یَکُونُ هَذَا الْأَمْرُ حَتَّى‏ یَذْهَبَ‏ ثُلُثَا النَّاسِ‏ فَقُلْنَا إِذَا ذَهَبَ ثُلُثَا النَّاسِ فَمَنْ یَبْقَى فَقَالَ أَ مَا تَرْضَوْنَ أَنْ تَکُونُوا فِی الثُّلُثِ الْبَاقِی (طوسی، ۱۴۱۱ق، ص۳۳۹؛ حر عاملی، ۱۴۲۵ق‏، ج‏۵، ص۱۲۹).

امر فرج محقق نمیشود تا اینکه دوسوم مردم نابود شوند! عرض کردیم: «اگر دوسوم مردم از بین بروند، چه کسی باقی میماند»؟ حضرت فرمود: «آیا راضی نمیشوید که شما از ثلث باقی مانده باشید»؟

همچنین در حدیث نبوی آمده است که فرمود‏: «فَنَاءُ أُمَّتی‏ بالطَّعْنِ‏ و الطَّاعُون‏» (ابن اثیر جزری، ۱۳۶۷ش‏، ج‏۳، ص۱۲۷؛ زبیدی، ۱۴۱۴ق، ج‏۱۸، ص۳۵۷؛ ابن منظور، ۱۴۱۴ق، ج‏۱۳، ص۲۶۷)؛ «نابودی امت من به خونریزی و طاعون است».

در این روایات یکی از نشانههای آخرالزمانی مرگ سفید، که به طاعون تعبیر شده، بیان شده است. حال آیا مرگ سفید همان طاعون است؟ یا اینکه طاعون یک مصداق از مرگ سفید است در مقابل مرگ سرخ؟ طاعون چیست؟ آیا میتوان کرونا را همان طاعون دانست؟

لغتشناسان طاعون را به وبا و وبا را به طاعون تعریف کردهاند و در تعریف طاعون گفتهاند: «الطّاعُونُ: المرضُ العامّ والوَباء الذی یَفْسد له الهَواءُ فتفسُدُ به الأمْزِجَة والأبْدَان» (ابن اثیر جزری، ۱۳۶۷ش، ج‏۳، ص۱۲۷؛ زبیدی، ۱۴۱۴ق، ج‏۱۸، ص۳۵۷؛ ابن منظور، ۱۴۱۴ق، ج‏۱۳، ص۲۶۷)؛ «طاعون مرضی مسری و وبائی است که به خاطر آن هوا آلوده میشود؛ در نتیجه بدنها و مزاجها را نابود میکند».

در لسان العرب آمده است: «گفته شده هر مرض مسری را طاعون گویند» (ابن منظور، ۱۴۱۴ق، ج‏۱۳، ص۲۶۷).

در تاج العروس نیز آمده است:

ابن نفیس در تعریف وبا گفته: وبا، فسادی است که به خاطر اسباب سماوی یا زمینی، مانند تغییر آب و مردار زیاد، عارض جوهر هوا میشود». بعضی دیگر گفتهاند: «وبا، حقیقت تغییر هوا به عوارض آسمانی مانند اجتماع کواکب دارای اشعه و عوارض زمینی مانند ملاحم، گشوده شدن قبور بالا رفتن بخارهای فاسد و... به وجود میآید» (زبیدی، ۱۴۱۴ق، ج‏۱، ص۲۷۱).

بعضی وبا را نوعی از انواع طاعون شمردهاند؛ کما اینکه نظر اطبّا چنین است. اما فقها و محدثین آنها را متباین میدانند و گفتهاند:

الْوَبَاءُ: وَخَمٌ یُغَیِّرُ الهواءَ فتَکثُر بسببه الأَمراضُ فِی الناس، و الطاعونُ هو الضَّرْبُ الذی یُصِیب الإِنْسَ من الجِنِّ، و أَیَّدوه بما فی الحَدیث‏ أَنه وَخْزُ أَعْدائکم من الجِنّ (زبیدی، ۱۴۱۴ق، ج‏۱، ص۲۷۱).

وبا، بیماری واگیرداری است که هوا را آلوده میکند و به سبب آن، بیماری در میان مردم زیاد میشود. اما طاعون نوعی بیماری است که از جن به انسان اصابت میکند. مؤید آن این حدیث شریف است که میفرماید: «طاعون آسیب سطحی است که از دشمنان جنی به شما میرسد».

پیدایش طاعون (یعنی بیماری مسری و عمومی) میتواند عوامل مختلفی داشته باشد؛ مانند عوامل ویروسی، میکروبی و بعضی رفتارهای نامتعارف جنسی، که امروزه به رفتارهای پرخطر شناخته میشوند؛ ازاینرو رسول گرامی اسلام۹ فرمود:

لم تظهر الفاحشة فی قوم قط حتى یعلنوا بها إلا ظهر فیهم الطاعون والاوجاع التی لم تکن فی اسلافهم الذین مضوا (مجلسی، ۱۴۰۳ق، ج۷۰، ص۳۶۷).

فحشا و بیبندوباری هرگز در میان هیچ قومی ظاهر نشد تا اینکه آن را علنی کنند. وقتی چنین کردند، طاعون و دردهایی در میان آنها ظاهر میشود که در میان گذشتگان آنها وجود نداشته است.

از این حدیث پیامبر اکرم٩ استفاده میشود فحشا و بیبندوباری میتواند باعث جهش در ژن ویروسهایی که مرض طاعون را ایجاد میکنند، شود. حضرت میفرماید این گناه باعث طاعون و دردی میشود که در اسلاف آنها چنین طاعون و مرضی نبوده است؛ همانطور که ویروس HIV نیز بر اثر روابط غیر متعارف و پرخطر شیوع پیدا کرد.

همچنین از این سخن رسول گرامی اسلام میتوان نتیجه گرفت که گناهان و رفتارهای غلط انسان، میتواند باعث طاعونهای (بیماریهای مسری) پیچیدهتری شود که در گذشته وجود نداشته است. وقتی انسانها به غذاهای آلوده و خبیث و تنفرآور روی بیاورند، طاعون جدیدی پیدا میشود که در گذشته وجود نداشته است؛ همانطور که در پیدایش کرونا گفته شده از مصرف مار یا خفاش یا پانگوولین4 به انسان منتقل شده است.

ازاینروست که قرآن کریم بارها سفارش میکند که از غذاهای تمیز و پاک استفاده کنید

ـ {کُلُوا مِنْ طَیِّبَاتِ مَا رَزَقْنَاکُمْ} (بقره: ١٧٢).

ـ {کُلوا مِنِ الطَّیِّبَاتِ وَاعْمَلُوا صَالِحاً إِنِّى بِمَا تَعْمَلُونَ عَلِیمٌ} (مؤمنون: ٥١).

علامه طباطبائی میگوید: «در مقابل طیب، خبیث است؛ یعنی آنچه در طبع انسان، تنفر ایجاد میکند. همچنین راغب در مفردات مینویسد: «الطیب یعنی: کلّ ما یسرّ الإنسان حسیّاً وروحیاً، أمّا من الناحیة الشرعیة فهو الحلال الطاهر» (طباطبائی، ۱۳۹۰ق، ج۶، ص۱۲۵).

قرنطینه در زمان کرونا

برای پیشگیری از شیوع ویروس کرونا (طاعون) مرکز بهداشت جهانی (WHO) توصیهنامههایی را صادر کرده است.

۱ـ اگر SARS-COV-2 در جامعه شیوع دارد، تا جایی که ممکن است ساکنان باید ترغیب شوند تا در خانه بمانند و با فاصله گرفتن از اجتماع جلو گسترش آن را بگیرند.

۲ـ مدیریت افراد بدون علامت با مواجهه بالقوه – افرادی که به مناطق پرخطر سفر کردهاند یا در تماس با بیماران مشکوک یا تأیید شده COVID-19 هستند، باید برای ایجاد علائم و نشانههای مداوم (نظیر سرفه و تنگی نفس) کنترل شوند. چنین تظاهرات بالینی باید حداقل منجر به خودایزولاسیون با فاصله گرفتن از اجتماع و ارزیابی پزشک برای لزوم ارزیابی پزشکی شود.

۳ـ WHO غربالگری خروج را برای مسافران در مناطقی که شیوع ویروس COVID-19 بالاست، توصیه میکند تا افراد دارای علائم تب و سرفه یا افرادی که در معرض خطر بالا قرار گرفتند، شناسایی شوند. بسیاری از کشورها همچنین غربالگری مسافرین ورودی را انجام میدهند.5

۴ـ در حال حاضر توصیه میشود که افراد از مسافرتهای غیر ضروری خودداری کنند. در منابع اسلامی نیز به موضوع قرنطینه و عدم خروج از منطقهای که بیماری شیوع پیدا کرده، سفارش شده است. رسول گرامی اسلام۹ فرمود:

إذا سَمعتُم بالطاعون بأرضٍ فلا تَهبطوا، وإذا کان بأرضٍ وأنتم بها فلا تفرّوا منها (مستغفری، ۱۳۶۲ش، ص۳).

هرگاه شنیدید که در سرزمینی طاعون آمده است، داخل آن نشوید و اگر در سرزمینی بودید که بیماری طاعون در آن پیدا شده است، از آن بیرون نروید.

این دستورالعمل برای عدم پیشرفت و گسترش بیماری، بسیار مناسب است.

در روایتی دیگر علی بن جعفر از برادرش، موسی بن جعفر۸ درباره خروج از منطقهای سؤال میکند که وبا در آن شیوع پیدا کرده است. حضرت میفرماید:

یهرب منه ما لم یقع فی مسجده الذی یصلی فیه، فإذا وقع فی أهل مسجده الذی یصلی فیه فلا یصلح الهرب منه (مستغفری، ۱۳۶۲ش، ص۳).

تا زمانی که بیماری در مسجدی که در آن نماز میخواند، شیوع پیدا نکرده، از آن شهر خارج شود. اما هنگامی که در اهل مسجدی که در آن نماز میخواند، وقوع پیدا کرد، خارج شدن از آن صلاح نیست.

این روایت برای خروج از شهر، زمان تعیین کرده است؛ تا قبل از اپیدمی افراد میتوانند خارج شوند؛ اما وقتی بیماری تبدیل به اپیدمی شد، خارج شدن صلاح نیست.

درمان کرونا

معمولاً در زمان بروز بیماریهای مسری و ویروسی، درمان خاصی وجود نداشته است و تنها با رعایت دستورالعملهای پیشگیرانه به کنترل آن اقدام میشده تا با گذشت زمان و پژوهشهای علمی، به تولید واکسن موفق شوند. کرونا هم مانند سایر ویروسهای مسری و طاعون، از نظر علم پزشکی هیچ درمان خاصی ندارد و تنها به بالا بردن ایمنی بدن توصیه میشود.

در روایات برای درمان وبا به خوردن سیب سفارش شده است. شخصی به نام قندی میگوید:

أصاب الناس وباء بمکة فأصابنی، فکتبت إلى أبی الحسن٧ فکتب إلی: کل التفاح. فأکلته فعوفیت (برقی، ۱۳۲۶ش، ص۵۲۲).

در مکه به وبا مبتلا شدم. به امام هفتم، موسی بن جعفر٨ نامه نوشتم و از حضرت راه درمان خواستم. حضرت در جواب نوشتند: «سیب بخور» و من سیب خوردم و درمان شدم.

آیا کرونا، مرگ سفید وعده داده شده است؟

علائم آخرالزمانی که قبل از ظهور یا متصل به آن رخ میدهند، دو نوعاند: اول علائم حتمی و دوم علائم غیر حتمی ظهور.

علائم حتمی آخرالزمان، خروج سفیانی و یمانی، قتل نفس زکیه و صیحه آسمانی هستند که این علائم حتماً قبل یا هنگام ظهور امام عصر[ اتفاق میافتند و تحقق آخرالزمان و ظهور، در گرو این علائم است.

اما سایر علائم، مثل طاعون و مرگهای زیاد که ذکر میشود، علائم غیر حتمی است. علائم غیر حتمی ـ همانطور که از اسمش پیداست ـ علائمی هستند که در پی آن علائم، امکان دارد آخرالزمان رسیده باشد و نیز ممکن است آخرالزمان اتفاق نیفتد؛ مثلا سقوط حکومت عباسی یکی از علائم آخرالزمان و ظهور است و حدود هشتصد سال قبل و در سال ۶۵۶ هجری قمری به وقوع پیوست؛ اما هنوز آخرالزمان و ظهور اتفاق نیفتاده است.

مطلب دیگری که درباره علائم آخرالزمان باید گفت این است که برخی علائم، مثل صیحه آسمانی، متصل به آخرالزمان و ظهور هستند.

اما بسیاری از مسائل، مانند بیماریها که اکنون شاهد هستیم، جنبه قطعی ندارد. وقتی این علائم را میبینیم، نمیتوانیم بگوییم بعد از این علائم، ظهور اتفاق میافتد. علائمی که در روایات است را نمیتوانیم تطبیق قطعی بدهیم؛ مگر به عنوان یک احتمال.

بنابراین اگرچه کرونا هم نوعی مرگ سفید یا طاعون است که در این ایام، عده زیادی را به کام مرگ کشانده و برخی نشانههایی را که در بعضی روایات آخرالزمانی به آنها اشاره شده، داراست ـ مانند انتقال سریع ویروس و مرگ سریع «مَوْتٌ ذَرِیعٌ» (نعمانی، ۱۳۹۷ق‏، ص۲۵۰)، بیماری و دردی که در گذشتگان سابقه نداشته «ظهر فیهم الطاعون والاوجاع التی لم تکن فی اسلافهم الذین مضوا » (مجلسی، ۱۴۰۳ ق، ج۷۰، ص۳۶۷) ـ اما این علامت، اولاً از علائم حتمی نیست که با محقق شدن آن آخرالزمان هم حتماً رسیده باشد، ثانیاً روایاتی که طاعون یا مرگ سفید را به عنوان نشانه آخرالزمان مطرح میکند و قائل است که دوسوم یا پنجهفتم جمعیت جهان را به کام مرگ میکشد، با توجه به پیشبینیهایی که در مورد مقدار تلفات کرونا شده، قابل تطبیق با کرونا نیست؛

نتیجهگیری

تمام عواملی که برای شیوع یک بیماری کشنده و بسیار مسری لازم است، هماکنون فراهم است: غیر قابل علاج بودن (ابولا)، کشندگی نزدیک به صد در صد (هاری)، قابلیت سرایت بسیار زیاد (سرماخوردگی) و دوره نهفتگی طولانی (اچآیوی). اگر تمام این قابلیتها در یک ارگانیسم جمع شود (همانطور که ویروس آنفلوآنزا توانسته برخی ویژگیهای انواع دیگر ویروس را در خود جمع کند) آمار مرگ، خیرهکننده خواهد بود. با وجود سهولت سفر و تراکم جمعیت نسبت به زمانهای گذشته، احتمال همهگیری عفونتها بیشتر شده است و اگر سرعت رشد این بیماریها در جهان افزایش یابد احتمال انقراض بشریت به سرعت بالا خواهد رفت!

مطالعه درباره بیماریهای واگیردار در طول تاریخ، همیشه مورد توجه انسانها بوده و فیلمها، مستندها و کتابهای زیادی در این زمینه ساخته و نوشته شده است. این روزها، که تمام چشم و گوشها به سمت ویروس کروناست، هر خبری (چه با ربط چه بیربط) درباره این موضوع، حواس همگان را به خود جلب میکند و به تیتر داغ رسانهها و فضاهای مجازی تبدیل میشود. یکی از اتفاقات عجیب و جالبی که پس از شیوع این ویروس، در جهان افتاد، نظریه آخرالزمان و رسیدن پایان جهان بود. به خصوص این نظریه در میان مسلمانان بیشتر مورد توجه قرار گرفت؛ زیرا با نشانههای آخرالزمانی، که در بعضی روایات اسلامی بیان شده، قابل تطبیق به نظر میرسید.

اما از آنجا که طاعون (کرونا) از نشانههای حتمی آخرالزمان نیست، پیدایش این بیماری مسری با فرض تلفات زیادی که در روایات به آن تصریح شده است، دلیل حتمی بر رسیدن آخرالزمان نمیباشد.