حکمت زیارات مخصوصه سیدالشهدا

در آینه روایات، زیارت هیچ امام و پیامبری به اندازه زیارت حضرت سیدالشهدا۷ مورد توجه و تأکید واقع نشده است؛ به طوری که در تمام طول سال و در حال فقر و غنا و امن و ناامنی و در نقاط عطف تاریخی دینی و مناسبتهای مهم اسلامی مورد ترغیب و تشویق قرار گرفته است؛ به گونهای که پرسش از چرایی و حکمت آن، ذهن انسان را مشغول میکند.

شناخت حکمت زیارت امام حسین۷، مخصوصاً در زمانهای حساس اجتماعی، نقش بسزایی در بینش و تعالی انسان و عهد و پیمان با آن حضرت خواهد داشت.

امام باقر۷ میفرماید: «لَوْ یَعْلَمُ النَّاسُ مَا فِی زِیَارَةِ قَبْرِ الْحُسَیْنِ۷ مِنَ الْفَضْلِ لَمَاتُوا شَوْقا» (نوری، ۱۴۰۸ق، ج۱۰، ص ۳۰۹)؛ «اگر مردم ارزش و پاداش زیارت حسین٧ را بدانند، از اشتیاق، قالب تهی میکنند».

بدون شک این همه ترغیب و تشویق برای زیارت حضرت اباعبدالله۷ بدون حکمت نخواهد بود. هرچند در روایات به طور صریح علت تامّهای برای آن بیان نشده است و به اصطلاح «منصوص العله» نیست، اما میتوان از قرائن و شواهد موجود در احادیث، حکمت آن را مشخص کرد.

اگرچه پرسش از حکمت زیارات مخصوصه، چیز تازهای نیست، اما کسی به این موضوع ـ به هر دلیل نامعلومی ـ نپرداخته است. برخی خیلی گذرا به آن اشاره، و از آن عبور کردهاند؛ ازاینرو میطلبید که در این مورد بررسی دقیق و عمیقتری صورت پذیرد.

زیارتهای مخصوصه

یکی از اعمالی که در بسیاری از ایام سال به طور ویژه مورد تأکید قرار گرفته، زیارت امام حسین۷ است؛ برای نمونه به چندین مورد از آن اشاره میگردد.

۱. زیارت در روز عرفه

یکی از فرصتهای بسیار مهم، عرفه است که روز نیایش بندگان و بارش رحمت یزدان است. برای دریافت این رحمت، زیارت سیدالشهدا٧ قابلیتآفرین است. ازاینرو امام صادق۷ در روایاتی میفرماید:

ـ مَنْ زَارَ قَبْرَ الْحُسَیْنِ۷ یَوْمَ عَرَفَةَ کَتَبَ اللهُ لَهُ أَلْفَ أَلْفِ حِجَّةٍ مَعَ الْقَائِمِ وَ أَلْفَ أَلْفِ عُمْرَةٍ مَعَ رَسُولِ اللهِ٩ (ابن قولویه قمی، ۱۳۹۸ق، ص۱۷۲)

هرکس در روز عرفه به زیارت حسین7 برود، خداوند عزّوجل یک میلیون حج در رکاب حضرت قائم[، و یک میلیون عمره در رکاب رسول خدا9 برای او مىنویسد.

ـ إِنَّ اللهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَى یَتَجَلَّى لِزُوَّارِ قَبْرِ الْحُسَیْنِ۷ قَبْلَ أَهْلِ عَرَفَاتٍ وَ یَقْضِی حَوَائِجَهُمْ وَ یَغْفِرُ ذُنُوبَهُمْ وَ یُشَفِّعُهُمْ فِی مَسَائِلِهِمْ ثُمَّ یَثْنِی بِأَهْلِ عَرَفَاتٍ فَیَفْعَلُ بِهِمْ ذَلِکَ (همان، ۱۳۹۸ق، ص۱۶۵).

به درستی که خدای تبارک و تعالی قبل از اهل عرفات، بر زائران قبر امام حسین٧ تجلی مینماید، حوائج آنان را برآورده میکند، گناهانشان را میآمرزد و درخواستهایشان را به اجابت مقرون میسازد و سپس متوجه اهل عرفات میشود و در مورد آنان نیز اینگونه عمل میکند.

ـ مَنْ فَاتَتْهُ عَرَفَةُ بِعَرَفَاتٍ فَأَدْرَکَهَا بِقَبْرِ الْحُسَیْن۷ لَمْ تَفُتْهُ وَ إِنَّ اللهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَى لَیَبْدَأُ بِأَهْلِ قَبْرِ الْحُسَیْنِ٧ قَبْلَ أَهْلِ الْعَرَفَاتِ ثُمَّ یُخَاطِبُهُمْ بِنَفْسِهِ (مجلسی، ۱۴۱۰ق، ج۹۸، ص۸۷).

کسى که در عرفات، روز عرفه را درک نکرد، ولى آن روز را کنار قبر مطهّر حضرت امام حسین7 بود [از نظر اجر و پاداش]، عرفه از او فوت نشده است. و خداوند بلندمرتبه پیش از اهل عرفات از زوار قبر امام حسین شروع میکند و خود آنان را مخاطب قرار میدهد.

عبارت «یُخَاطِبُهُمْ بِنَفْسِهِ» در حدیث مذکور اشاره به آن دارد که خود خداوند، زائر امام حسین۷ را مخاطب قرار میدهد و به او عنایت میکند و رحمت خاصه خود را شامل او میگرداند.

۲. زیارت در شب قدر 

لیالی قدر یکی دیگر از فرصتهای بینظیر است که باید قدر آن را دانست و در آن لیالی در کتاب وجود خویش تأمل و تدبر کرد. این امر بدون رجوع به قرآن و عترت امکان پذیر نخواهد بود؛ ازاینرو در این شبها بر زیارت امام حسین۷ تأکید شده است تا ظرف وجود انسان با قرآن ناطق و قرآن صامت اندازهگیری و وسعت داده شود. همچنین قلب او به عرش الهی متصل، و محل تابش انوار الهی گردد و حرم دلش از هر آلودگی پاک و طاهر شود. لذا امام صادق۷ میفرماید:

نَادَى مُنَادٍ تِلْکَ اللَّیْلَةَ مِنْ بُطْنَانِ الْعَرْشِ إِنَّ اللهَ قَدْ غَفَرَلِمَنْ أَتَى قَبْرَ الْحُسَیْنِ۷ فِی هَذِهِ اللَّیْلَةِ. (همان، ۱۴۱۰ق، ج۹۸، ص۹۳)

وقتی شب قدر فرا میرسد، منادی از دل عرش ندا میدهد که خدای متعال کسی را که در این شب به زیارت امام حسین7 برود، میآمرزد.

۳. زیارت در روز عاشورا

سالگرد عاشورا، محشری دیگر برپا، پرچمهای عزا برافراشته، در و دیوارها سیاهپوش و مجالس سوگواری برای سید شهیدان، حضرت اباعبدالله الحسین٧، فراگیر میشود. برای این موقعیت حساس نیز امام صادق۷ بر زیارت امام حسین۷ تأکید میورزد و در روایاتی میفرماید:

ـ مَنْ زَارَ قَبْرَ الْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیٍّ۸ یَوْمَ عَاشُورَاءَ عَارِفاً بِحَقِّهِ کَانَ کَمَنْ زَارَ اللهَ فِی عَرْشِهِ (طوسی، ۱۴۱۱ق، ج۲، ص۷۷۲).

هرکس روز عاشورا حسین بن علی8 را درحالیکه به حق او آگاه است، زیارت کند، مانند کسی است که خداوند را در عرش الهی زیارت کرده است.

ـ مَنْ بَاتَ عِنْدَ قَبْرِ الْحُسَیْنِ۷ لَیْلَةَ عَاشُورَاءَ لَقِیَ اللهَ یَوْمَ الْقِیَامَةِ مُلَطَّخاً بِدَمِهِ وَ کَأَنَّمَا قُتِلَ مَعَهُ فِی عَرْصَةِ کَرْبَلَاءَ (مجلسی، ۱۴۱۰ق، ج۹۸، ص۱۰۳).

کسی که شب عاشورا را در کنار مرقد امام حسین7 سحر کند، روز قیامت در حالی به پیشگاه خدا خواهد شتافت که به خونش آغشته باشد؛ و مانند این است که در میدان کربلا و در کنار امام حسین7 کشته شده باشد.

این تأکیدات برای زیارت در این ایام به خاطر فضیلت و آثار آن و بقای فرهنگ انسانساز حسینی است.

۴. زیارت در نیمه شعبان

نیمه شعبان، سالروز میلاد حضرت بقیةالله الاعظم، مهدی موعود[ است. روزی که با گذشت بیش از هزار سال شیعه چشمانتظار است و ندای «این الطالب بدم المقتول بکربلا» سر میدهد و منتظر منتقمِ خونِ «خون خدا»ست.

امام صادق۷ در مورد زیارت امام حسین۷ در نیمه شعبان میفرماید:

مَنْ أَحَبَّ أَنْ یُصَافِحَهُ مِائَةُ أَلْفِ نَبِیٍّ وَ عِشْرُونَ أَلْفَ نَبِیٍّ فَلْیَزُرْ قَبْرَالْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیٍّ٨ فِی النِّصْفِ مِنْ شَعْبَانَ فَإِنَّ أَرْوَاحَ النَّبِیِّینَ: تَسْتَأْذِنُ اللهَ فِی زِیَارَتِهِ فَیُؤْذَنُ لَهُمْ (طوسی، ۱۴۰۷ق، ج۶، ص۴۸).

هرکس دوست دارد که ۰۰۰/۱۲۰ پیامبر با او مصافحه کنند، قبر امام حسین7 را در نیمه شعبان زیارت کند؛ چون ارواح پیامبران: از خداوند برای زیارت امام حسین7 اذن میطلبند و به آنان اذن داده میشود.

این زیارت در نیمه شعبان، بال سرخ شهادت را به بال سبز انتظار پیوند میزند و موجب پرواز و معراج انسان میگردد.

۵. زیارت در اعیاد اسلامی

عید قربان یادآور حماسه بزرگ حضرت ابراهیم و اسماعیل: و سربلندی آنان در آزمون بزرگ الهی و روز به مسلخ بردن شهوات نفسانی است و عید فطر نقطه عطف و بازگشت به سرشت خویش و آغاز یک دوره جدید برای روزهداران و مسلمانان است. در این دو عید بزرگ به زیارت امام حسین۷ توصیه شده است؛ زیرا قبولی هر عبادتی، مشروط به ولایتپذیری است؛ ازاینرو امام باقر۷ میفرماید:

لَوْ أَنَّ رَجُلًا قَامَ لَیْلَهُ وَ صَامَ نَهَارَهُ وَ تَصَدَّقَ بِجَمِیعِ مَالِهِ وَ حَجَّ جَمِیعَ دَهْرِهِ وَ لَمْ یَعْرِفْ وَلَایَةَ وَلِیِّ اللهِ فَیُوَالِیَهُ وَ یَکُونَ جَمِیعُ أَعْمَالِهِ بِدَلَالَتِهِ إِلَیْهِ مَا کَانَ لَهُ عَلَى اللهِ حَقٌّ فِی ثَوَابِهِ وَ لَا کَانَ مِنْ أَهْلِ الْإِیمَانِ (کلینی، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۲۰).

اگـر شخصی شبش را بـا نماز و روزش را با روزه سپری کند و همه مال خود را در راه خدا صدقه دهد و پیوسته به زیارت خانه خدا برود، ولی عارف به ولایت ولیّ خدا نباشد تا از او پیروی کند و انجام اعمالش به راهنمایی او باشد، چنین کسی حـقّ دریافت پاداشی از خدا را ندارد و از اهل ایمان به شمار نمیآید.

امام صادق۷ در مورد زیارت امام حسین۷ در اعیاد اسلامی میفرماید:

مَنْ زَارَ قَبْرَ الْحُسَیْنِ۷ لَیْلَةً مِنْ ثَلَاثِ لَیَالٍ غَفَرَ اللهُ لَهُ مَا تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِهِ وَ مَا تَأَخَّرَ قَالَ قُلْتُ أَیَّ اللَّیَالِی جُعِلْتُ فِدَاکَ قَالَ لَیْلَةَ الْفِطْرِ وَ لَیْلَةَ الْأَضْحَى وَ لَیْلَةَ النِّصْفِ مِنْ شَعْبَانَ (ابن قولویه قمی، ۱۳۹۸ق، ص۱۸۰).

هرکس در شبی از سه شب، قبر امام حسین7 را زیارت کند، خداوند گناهان گذشته و آینده (قدیم و جدید) او را میآمرزد. [راوی میگوید] عرض کردم: فدایتان بشوم کدام شبها؟ فرمودند: شب عید فطر و شب عید قربان و شب نیمه شعبان.

۶. زیارت در اول رجب

ماه رجب، ماه مغفرت الهی، و یکی از شریفترین ماههای سال است. زیارت امام حسین۷ در این ماه از باارزشترین اعمالی است که به آن سفارش شده است؛ چنانکه امام صادق۷ میفرماید: «مَنْ زَارَ الْحُسَیْنَ بْنَ عَلِیٍّ٨ أَوَّلَ یَوْمٍ مِنْ رَجَبٍ غَفَرَ اللهُ لَهُ الْبَتَّةَ» (مفید، ۱۴۱۳ق، ص۳۹)؛ «هرکس حسین بن على۸ را در روز اول ماه رجب زیارت کند، قطعاً خداوند او را مىآمرزد».

۷. زیارت در جمعه

شب جمعه، شب بسیار پرفضیلت و بابرکتی است. بر اساس احادیثْ در این شب خداوند متعال، انبیا، و اولیای الهی و ملائکه، زائر قبر امام حسین۷ میشوند. امام صادق۷ به صفوان جمال فرمود: «آیا بهرهای از زیارت امام حسین۷ داری»؟ صفوان عرض کرد: «شما زیارتش میکنید»؟ حضرت فرمود:

کَیْفَ لَا أَزُورُهُ وَ اللهُ یَزُورُهُ کُلَّ لَیْلَةِ جُمُعَةٍ یَهْبِطُ مَعَ الْمَلَائِکَةِ إِلَیْهِ وَ الْأَنْبِیَاءُ وَ الْأَوْصِیَاءُ وَ مُحَمَّدٌ أَفْضَلُ الْأَنْبِیَاءِ (حر عاملی، ۱۴۰۹ق، ج۱۴، ص۴۸۰).

چگونه زیارتش نکنم و حال آنکه هر شبِ جمعه خداوند به همراه ملائکه و انبیا و اوصیا و محمد، برترین آنان، به زیارتش میآیند.

البته زیارت خداوند، از قبر امام حسین۷ به معنای عنایت و تفضل خاص به آن حضرت و در نتیجه به زائرینش است.

امام صادق۷ در حدیث دیگر میفرماید:

مَنْ زَارَ قَبْرَ الْحُسَیْنِ۷ فِی کُلِّ جُمُعَةٍ غَفَرَ اللهُ لَهُ الْبَتَّةَ وَ لَمْ یَخْرُجْ مِنَ الدُّنْیَا وَ فِی نَفْسِهِ حَسْرَةٌ مِنْهَا وَ کَانَ مَسْکَنُهُ فِی الْجَنَّةِ مَعَ الْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیٍّ. (ابن قولویه قمی، ۱۳۹۸ق، ص۱۸۳)

هرکس هر جمعه به زیارت قبر امام حسین7 برود، البته آمرزیده شود و با حسرت از دنیا نخواهد رفت و جایگاهش در بهشت با امام حسین7 خواهد بود.

۸. زیارت اربعین

اربعین حسینی، روز بازخوانی واقعه عاشوراست. زیارت امام حسین۷ در این روز، تجدید عهد و پیمان با مرام و اهداف آن حضرت است؛ ازاینروست که امام حسن عسکری۷ زیارت ایشان را در این روز از علائم مؤمن برمیشمارد و میفرماید:

عَلَامَاتُ الْمُؤْمِنِ خَمْسٌ صَلَاةُ اِحدََی وَ خَمْسِینَ وَ زِیَارَةُ الْأَرْبَعِینَ وَ التَّخَتُّمُ فِی الْیَمِینِ وَ تَعْفِیرُ الْجَبِینِ وَ الْجَهْرُ بِ‍بِسْمِ اللهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیم (مجلسی، ۱۴۱۰ق، ج۹۵، ص۳۴۸).

علامتهای مؤمن پنج چیز است: ۵۱ رکعت نماز گزاردن و زیارت امام حسین در روز اربعین و انگشتر در دست راست کردن و پیشانی را به هنگام سجده بر خاک گذاردن و بلند گفتن بسم الله الرحمن الرحیم.

حکمت زیارات مخصوصه

این همه اهتمام و اجر و پاداش برای زیارت حضرت سیدالشهدا۷ موجب پرسش از راز و حکمت آن میگردد. برای پاسخ به این سؤال باید به ویژگیهای اختصاصی و نقطههای عطف مهم زندگی آن حضرت توجه کرد؛ چون در بسیاری از اوصاف، همه ائمه: مشترک هستند؛ مانند اینکه همه ائمه نور واحد، کشتی نجات، چراغ هدایت، مظهر اسمای حسنای الهی، واسطه در فیض و خلیفه الهی هستند؛ چنان که امام باقر۷ فرمود:

نَحْنُ حُجَّةُ اللهِ وَ نَحْنُ بَابُ اللهِ وَ نَحْنُ لِسَانُ اللهِ وَ نَحْنُ وَجْهُ اللهِ وَ نَحْنُ عَیْنُ اللهِ فِی خَلْقِهِ وَ نَحْنُ وُلَاةُ أَمْرِ اللهِ فِی عِبَادِهِ (مجلسی، ۱۴۱۰ق، ج۲۶، ص۲۴۶؛ کلینی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۱۴۵).

ما حجت الله، باب الله، لسان الله، وجه الله و عین الله در میان مردم هستیم و ما والیان امر الهی در میان بندگان خدا هستیم.

۱. امام حسین٧ دردانه خدا

امام حسین۷ دارای اوصاف اختصاصی است؛ چنانکه تنها ایشان به «الْوِتْر الْمَوْتُورَ» (ابن قولویه قمی، ۱۳۹۸ق، ص۱۷۶)، توصیف شده و یگانه و دردانه خدا گشته است. آنچه سبب توصیف آن حضرت به «وتر موتور» شده، حماسه بینظیر عاشورای اوست.

امام حسین۷ در جریان نهضت عاشورا کاری کرد که در دنیا بدیل نداشته و ندارد. اگر قیام آن حضرت صورت نمیگرفت، امروز اثری از اسلام نبود.

در دوران حکومت اموی، انحراف در جامعه اسلامیْ شکل تازهای به خود گرفت و در زمان یزید به اوج خود رسید؛ بهطوریکه ارکان اسلام در معرض نابودی قرار گرفت و
امام حسین۷ اعلام فرمود: «اَلا تَرَوْنَ اَنَّ الْحَقَّ لایُعْمَلُ بِهِ، وَ اَنَّ الْباطِلَ لایُتَناهى عَنْهُ» (حکیمی، ۱۴۳۲ق، ج۵، ص۲۵۹)؛ «آیا نمیبینید که به حق عمل نمیشود و از باطل روی گردانده نمیشود».

امام وقتی چنین وضعیتی را دید، فرمود: «على الأسلام السلام إذ قد بُلیَتْ الامّةُ براعٍ مثل یزید» (مجلسی، ۱۴۱۰، ج۴۴، ص۳۲۶)؛ «وقتی جامعه به زمامداری مانند یزید مبتلا شود، دیگر باید با دین اسلام خداحافظی کرد»؛ چون یزید علناً کارهای خلاف شرع را انجام میداد و اساساً هیچ اعتقادی به خدا و پیغمبر نداشت. او پس از شهادت امام حسین٧ اعتقادات خود را علنی کرد و در یکی از مجالس خود، که اهل بیت سیدالشهدا۷ نیز حضور داشتند، دستور داد چوب خیزرانی برایش آوردند و با آن به دندانهای مبارک حضرت اباعبدالله۷ میزد و میگفت:

لعِبَتْ هاشمُ بالملکِ فلا خبرٌ جاءَ و لا وحی نَزَلْ

بنی هاشم با سلطنت و حکومت، بازی کردند وگرنه خبری نیامده بود و وحیی نازل نشده بود. (سید بن طاووس، ۱۴۱۷ق، ص۱۸۱)

در چنین شرایطی آن حضرت با قیام خود، اسلام و دستاوردهای پیامبران و اولیای الهی را حفظ و صیانت کرد.

همانطور که در زیارت ناحیه مقدسه آمده است:

ـ «أَلسَّلامُ عَلَى الاْعْضآءِ الْمُقَطَّعاتِ»؛ «سلام بر آن اعضاىِ قطعهقطعه شده».

ـ «أَلسَّلامُ عَلَى الْمَدْفُونینَ بِلا أَکْفان»؛ «سلام بر آن دفنشدگـانِ بدون کفن».

ـ «أَلسَّلامُ عَلَى الرُّؤُوسِ الْمُفَرَّقَةِ عَنِ الاْبْدانِ»؛ «سلام بر آن سرهاى جدا گشته از بدن» (ابن مشهدی، ۱۴۱۹، ص۴۹۹).

امام حسین۷ تنها امامی است که برای اسلام در معرکه جنگ به شهادت رسید، سرش را از بدن جدا، و جسدش را برهنه و عریان رها کردند، صورتش را بر خاک گذاشتند، سرش را بر نیزه زده، به کوفه و شام بردند.

۲. امام حسین۷ شهید اشک و عبرت

امام حسین تنها امامی است که قتیل العبرات (کشته اشکها) است. امام صادق۷ در زیارت اربعین امام حسین٧ میفرماید: «السَّلامُ عَلَى قَتِیلِ الْعَبَرَاتِ» (طوسی، ۱۴۰۷ق، ج۶، ص۱۱۳). خود حضرت سیدالشهدا۷ نیز فرمود:

ـ أَنَا قَتِیلُ الْعَبْرَةِ لَا یَذْکُرُنِی مُؤْمِنٌ إِلَّا اسْتَعْبَرَ (ابن قولویه قمی، ١٣٩٨ق، ص١٠).

من کشتۀ اشکم و هیچ مؤمنی مرا یاد نمیکند، مگر آنکه اشکهایش جاری میشود.

ـ أَنَا قَتِیلُ الْعَبْرَةِ لَا یَذْکُرُنِی مُؤْمِنٌ إِلَّا بَکَى (همان).

من کشته اشک هستم و هیچ مؤمنی مرا یاد نمیکند، جز آنکه میگرید.

اگرچه واژه «العَبره» به معنای «اشک» ترجمه شده است، اما بر اساس فلسفه قیام امام حسین۷ ـ که برای سوق دادن بشریت از جهالت به هدایت، از ظلم به عدالت، از زشتی به زیبایی و از ولایت شیطان به ولایت رحمان بوده است ـ و در لغت هم «العَبْرة الدَّمْعة» و هم «العِبْرة: الاعتبارُ بما مضى» (ابن منظور، ۱۴۱۴ق، ج۴، ص۵۳۱) نیز استعمال شده است. شایسته است که امام حسین۷ را شهید اشک و عبرت خواند و واقعه عاشورا را عرصه «گریستن» و «نگریستن»، «نالیدن» و «بالیدن» دانست.

در طول تاریخ افراد بسیاری کشته شدهاند که یا اصلاً کسی بر آنها نَگریسته یا افراد خاصی، آن هم در مدت کوتاهی، بر آنها گریستهاند. اما واقعه عاشورا، علاوه بر جنبه سیاسی و اجتماعی، آن قدر مصیبت بزرگ و پرمعنایی است که همه پیامبران ـ از آدم تا خاتم انبیا ـ زمین و آسمان، فرشتگان و عرشیان، جن و انس و بلکه حیوانات بر او گریستند.

امام زمان[ نیز صبح و عصر بر او گریه میکند: «فَلاَ نْدُبَنَّک صَباحاً وَ مَسآءً، وَ لاَبْکِیَنَّ لَک بَدَلَ الدُّمُوعِ دَماً، حَسْـرَةً عَلَیْک» (مجلسی، ۱۴۱۰ق، ج۹۸، ص۲۳۸)؛ «هر صبح و شام بر شما اشک میریزم و به جای اشک، در مصیبت شما خون از دیده میبارم».

۳. امام حسین۷ عامل بقای اسلام

جمله معروف و حکیمانه «الاسلامُ نَبَوِیُّ الحُدُوث وَ حُسِینِیُّ البَقَاء»، که بر تارک عالم نقش بسته است، نشان داد که پیامبر، علت محْدثه اسلام، و امام حسین۷ نیز عامل بقای آن است. بنابراین اگر نهضت سرخ عاشورای حسینی نبود، اسلام ناب محمدی از مسیر خودْ منحرف، و چهره توحید نابْ مخدوش میشد؛ همان طور که اگر انتظار و ظهور نباشد، تمام زحمات و رنجهای پیامبر۹ و ائمه معصومین: برای حیات اسلام به هدر میرود.

امام حسین۷ خط توحید حقیقی، که از «رسالت در بعثت» و «ولایت در غدیر» آغاز شد، را با «شهادت خود در عاشورا» احیا کرد تا در زمان «ظهور حضرت بقیةالله الاعظم» به طور کامل به ثمر نشیند.

خداوند امام حسین۷ را نیز در عرش به مصباح هدایت و سفینه نجات ملقب ساخت تا بشریت با استفاده از نور آن حضرت در کشتی فکری او وارد شوند و از جهالت و گمراهی رهایی یابند و به ساحل رستگاری رسند؛ ازاینرو در زیارت اربعین میخوانیم: «بَذَلَ مُهْجَتَهُ فِیکَ لِیَسْتَنْقِذَ عِبَادَکَ مِنَ الضَّلَالَةِ وَ الْجَهَالَةِ» (سید بن طاووس، ۱۴۱۵ق، ج۳، ص۱۰۲)؛ «جانش را در راه خدا بذل کرد تا بندگان او را از جهالت و سرگردانی و گمراهی برهاند».

۴. امام حسین۷ ذبح عظیم

منظور نبوی «حُسَیْنٌ مِنِّی وَ أَنَا مِنْ حُسَیْنٍ» (مجلسی، ۱۴۱۰ق، ج۱۰۹، ص۷۳)؛ «حسین از من است و من از حسینم»، که در کتب شیعه و اهل سنت آمده، آن است که امام حسین۷ از نسل پیامبر است و دین او را از هرگونه تحریف و انحراف، حفاظت و حراست میکند. تعبیر «انا من حسین»، اعلام وحدت کامل فکری، روحی و مرامی امام حسین با پیامبر است و پیامبر گرامی اسلام در نیمقرن پیش از حادثه کربلا با این سخن خویش، خواسته است که نهضت حسینی را تداوم راه خود معرفی کند و دشمنان سیدالشهدا۷ را دشمنان و قاتلان خود به حساب آورد؛ چراکه این دو، یک جان در دو بدن، و یک خط و فکر در دو زمان هستند.

میتوان گفت که شهادت امام حسین۷ در عوض ذبح حضرت اسماعیل است که پیامبر از نسل اوست. اگر اسماعیل قربانی میشد، پیامبر متولد نمیگشت. لذا شهادت سیدالشهدا۷ تفسیر باطنی {فَدَیْناهُ بِذِبْحٍ عَظِیمٍ} (صافات: ۱۰۷) است. این تفسیر باطنی، برگرفته از روایتی از امام رضا۷ است که در کتاب بحار الانوار و تفسیر صافی و کتب روایی دیگر نقل شده است. شیخ صدوق این روایت را با سند کامل در کتاب عیون اخبار الرضا و خصال نقل کرده است هنگامى که خداوند گوسفندى را به جاى ذبح اسماعیل، براى حضرت ابراهیم۷ فرستاد، حضرت درخواست کرد که فرزندش را ذبح کند تا با تحمل غم و اندوه دل پدرى که به دست خویشتن، فرزندش را ذبح کرده است، نزد حق تعالی مقربتر شود و درجاتش بالا رود. خداوند به او فرمود:

یَا إِبْرَاهِیمُ مَنْ أَحَبُّ خَلْقِی إِلَیْکَ فَقَالَ یَا رَبِّ ما خلَقْتَ خَلْقاً هُوَ أَحَبُّ إِلَیَّ مِنْ حَبِیبِکَ مُحَمَّدٍ۹ فَأَوْحَى اللهُ عَزَّ وَ جَلَّ إِلَیْهِ یَا إِبْرَاهِیمُ أَ فَهُوَ أَحَبُّ إِلَیْکَ أَوْ نَفْسُکَ قَالَ بَلْ هُوَ أَحَبُّ إِلَیَّ مِنْ نَفْسِی قَالَ فَوَلَدُهُ أَحَبُّ إِلَیْکَ أَوْ وَلَدُکَ قَالَ بَلْ وَلَدُهُ قَالَ فَذَبْحُ وَلَدِه ظلْماً عَلَى أَعدَائِهِ أَوجَعُ لِقَلْبِکَ أَوْ ذَبْحُ وَلَدِکَ بِیَدِکَ فِی طَاعَتِی قَالَ یَا رَبِّ بَلْ ذَبْحُهُ عَلَى أَیْدِی أَعْدَائِهِ أَوْجَعُ لِقَلْبِی قَالَ یَا إِبْرَاهِیمُ فإِنَّ طَائِفَهً تَزْعُمُ أَنَّهَا مِنْ أُمَّهِ مُحَمَّدٍ٩ سَتَقْتُلُ الْحُسَیْنَ٧ ابْنَهُ مِنْ بعْدِهِ ظلْماً وَ عدْوَاناً کَمَا یُذْبَحُ الْکَبْشُ فَیَسْتَوْجِبُونَ‏ بِذَلِکَ سَخَطِی فَجَزِعَ إِبْرَاهِیمُ٧ لِذَلِکَ وَ تَوَجَّعَ قَلْبُهُ وَ أَقْبَلَ یَبْکِی فَأَوْحَى اللهُ عَزَّ وَ جَلَّ إِلَیْه یَا إِبرَاهِیمُ قَدْ فَدَیْتُ‏ جَزَعَکَ عَلَى ابْنِکَ إِسْمَاعِیلَ لَوْ ذَبَحْتَهُ بِیَدِکَ بِجَزَعِکَ عَلَى الْحُسَیْنِ٧ وَ قَتْلِهِ وَ أَوْجبْتُ لَکَ أَرْفعَ دَرَجاتِ أَهْلِ الثَّوَابِ عَلَى الْمَصَائِبِ فَذَلِکَ قَوْلُ اللهِ عَزَّ وَ جَلَ‏ {وَ فَدَیْناهُ بِذِبْحٍ عَظِیمٍ}. (صدوق، ۱۳۶۲ش، ج۱، ص۵۹)

ای ابراهیم، محبوبترین مخلوقاتم نزد تو کیست؟ پاسخ داد: محبوبتر از حبیبت، محمد٩، نیافریدى. فرمود: نزد تو، او محبوبتر است یا خودت؟ گفت: او. فرمود: فرزند او نزد تو محبوتتر است یا فرزند خودت؟ گفت: فرزند او. فرمود: اینکه فرزند او را دشمنانش از روى ستم ذبح میکنند، تو را بیشتر اندوهگین مىسازد یا اینکه فرزندت را به دست خود ذبح کنى؟ گفت: پروردگارا، ذبح او به دست دشمنانش دلم را اندوهگین کرد. فرمود: اى ابراهیم، شخصى از امت محمد، فرزندش حسین را بعد از او، از روى ظلم همچون گوسفند ذبح مىکند و با این کار گرفتار غضب من مىشود. دل ابراهیم اندوهگین شد و ناله و گریه سر داد. پس خطاب از مصدر جلال الهى رسید که اى ابراهیم، جزع و فغان تو را فداى فرزندت اسماعیل قرار دادم؛ مثل آنکه اسماعیل را به دست خودت فدا کردهای؛ چون بر حسین7 و قتل‏ او گریه کردى و واجب گردانیدم از براى تو بلندترین درجات کسانى را که ثواب دادم به جهت مصائب و این است قول حقتعالى که میفرماید: {وَ فَدَیْناهُ بِذِبْحٍ عَظِیمٍ‏}.

نتیجهگیری

اگرچه علت زیارات مخصوصه امام حسین۷ به طور صریح در روایات ذکر نشده است، اما میتوان حکمت آن را با تأمل و دقت در اوصاف اختصاصی ایشان پیدا کرد؛ زیرا امام حسین۷، علاوه بر اوصاف و القاب مشترک با سایر ائمه معصومین:، دارای اوصاف اختصاصی و انحصاری است. ایشان تنها امامی است که به وتر موتور، قتیل العبرات و ذبح عظیم توصیف شده است. آن حضرت با نهضت عاشورایی خود، بهترین و جامعترین هندسه آزادگی، عدالت خواهی، ظلمستیزی، ایثارگری، مقاومت و ایستادگی را برای همیشه تاریخ رقم زد و نقشه راه و الگویی بینظیر را برای نجات و رستگاری بشر ارائه داد.

خداوند منان نیز برای تداوم این اهداف بلند، بقای اسلام ناب محمدی، زنده نگه داشتن راه و مرام و نام و نشان آن حضرت، زیارتش را در تمام ظرفیتهای زمانی مهم اجتماعی ـ دینی (همانند عرفه، اعیاد اسلامی، لیالی قدر و سایر مناسبتهای مهم) مورد توجه خاص عرشیان و فرشیان قرار داد، فرشتگان را برای تکریم، استقبال، مشایعت، دعا و استغفار برای زائرین فرو فرستاد و برای زائرین هم اجر و پاداش عظیم و تعجبآور مقرر کرد؛ زیرا اگر نهضت عاشورایی امام حسین۷ نبود، از اسلام ناب محمدی هیچ اثری نبود.